Aanpassen of inpassen
HERMAN STRIJBOS
Ongetwijfeld is nagenoeg iedereen het er mee eensdat het gedifferentieerde
beeld dat voortkomt uit de geschiedenis van een stadmoet blijven voortbestaan.
Maar het lijkt erop, dat menigeen terughoudend wordt als daarmee wordt
bedoeld lmet inbegrip van wat onze tijd daaraan toevoegf. Een aantal
voorbeelden van die toevoegingen wordt in brede kring weinig gewaardeerd
en menigmaal niet ten onrechte.
De Markt van Oirschot. Eenheid en verscheidenheid in de wand van deze Markt.Perceelsbreedten en
verdiepingshoogten zijn van vergelijkbare orde van grootte.Kozijnen vormen varianten op eenzelfde thema,
net als de gevelbekroningen.Kleuren zijn op elkaar afgestemd. De brede opening voor de winkelpui van het
middelste pand vormt door zijn veel te grote schaal een dissonant.
Men is bang de eenheid te verliezen die
naast verscheidenheid wordt gewaar
deerd. Toch vertoonde de stad na de
middeleeuwen grote contrasten tussen
houten en bakstenen huizen en bijzon
dere gebouwen van natuursteen. De
contrasten moeten zijn voortgekomen
uit historische en technische ontwik
kelingen, maar ook uit een bewust
nagestreefde identiteit van afzonder
lijke gebouwen, al of niet ingegeven
door overwegingen waarvan het maar
de vraag is of wij ze nog zouden onder
schrijven. De tegenstellingen zijn
anders en wellicht ook groter geweest
dan die het huidige beeld kenmerken.
Ongetwijfeld stonden in het verleden
toegepaste materialen (en technieken)
dichter bij de natuur. Maar niettemin:
hout werd gedroogd en gekantrecht,
klei werd tot stenen gebakken en
natuursteen werd behakt. Een grond
stof, gekozen om zijn natuurlijke
eigenschappen, werd verder voor het
beoogde doel aangepast en in zekere
zin gedenatureerd. En naarmate de
ontwikkelingen verder gingen, tot in
onze tijd toe, kregen de grondstoffen
nieuwe eigenschappen, waardoor
bijvoorbeeld pleisterwerk op natuur
steen ging lijken en de grondstoffen
steeds moeilijker te onderscheiden
werden. Waar ligt dan de grens tussen
natuurlijke en kunstmatige materia
len, zoals Bert van den Boogert bedoelt?
En is voor iedere generatie die grens
dezelfde? Hetzelfde geldt voor vormen
en constructies. Hoe groot zijn de
contrasten tussen de voortbrengselen
van de opeenvolgende generaties die
daaruit voortkomen en zijn die onder
alle omstandigheden ongewenst?
Disharmonie kan harmonie manifest
maken
In de muziek is oplossing van disso
nanten een wezenskenmerk van een
compositie, zij het alleen voor degene
die op de een of andere manier dat
proces herkent. Zo kan disharmonie
de aanwezigheid van harmonie zelfs
manifest maken. Naar mijn mening
kan dat ook in de architectuur.
Maar de ontwerper mag de disharmo
nie niet misbruiken om het gebouw in
zijn omgeving te doen domineren. Dat
zou de oplossing, het ontstaan van een
nieuwe harmonie, onmogelijk maken.
Dat vereist een gedegen analyse van
bestaande kwaliteiten om de nieuwe
toevoegingen op een verantwoorde
manier daarmee het spel te laten
spelen. Of daartoe 'natuurlijk' materi
aal een vereiste is lijkt me minder rele
vant - en voor de toekomst ook niet
vast te stellen - dan de vraag of verti-
calisme en kleine schaal voor de
bestaande straatwand kenmerkend
zijn en wat we daarmee mogen doen.
Dat alles mogelijk is, is geen probleem
maar dat houdt niet in dat we daarom
'alles' ook moeten doen. Ook met de
'natuurlijke' gegevens zouden we niet
alles mogen doen wat we er mee
kunnen, maar van belang is wat rele
vant is om te komen tot een samen
hangend geheel.
De keuzen moeten worden gedragen
door overwegingen die de bestaande
omgeving betreffen en hangen af van
de vraag hoe we daarop kunnen inspe
len op punten als:
- Maat: slechte bebouwingsvoorschrif
ten laten vaak te grote gebouwen toe
die manifest maken dat het bestaande
al is afgeschreven.
- Schaal: een samenhangende straat-
wand kent karakteristieke maten
waarin breedte en hoogte van gebou
wen zijn geleed in delen die van gelijke
orde van grootte zijn.
- Kleur en textuur: ook in dat opzicht
vertoont zo'n straatwand eigen
kenmerken, die aanknopingspunten
kunnen bieden voor nieuwe toevoe
gingen. Zo mag de kleur van de huis
stijl van een bedrijf zich hoogstens
lenen voor een embleem aan de pui
maar mag zij niet de kleuren van het
pand als geheel bepalen. Die zijn
afhankelijk van de karakteristiek
van de bestaande straatwand.
Bijzondere gebouwen, dat wil zeggen
gebouwen die in het sociale leven een
bijzondere rol spelen, kunnen in een
aantal gevallen daarvan afwijken.
Bijzonder is in onze tijd dan niet gere
lateerd aan de omzet van een winkel
bedrijf, maar zal betrekking hebben
op de activiteiten die een samenleving
binden. Eens waren dat kerken, kloos
ters, raadhuizen, gildehuizen. In
iedere tijd liggen de accenten anders.
Dat geeft de oude stad zijn rijke bele
vingswaarde. Inpassen is omwille van
de harmonie van groot belang, maar
aanpassen mag niet gaan ten koste van
de rijkdom die het product is van wat
generaties toevoegden.
Herman Strijbos is technisch adviseur van
de PC Heemschut Noord-Brabant.
De kwaliteit van deze straatwand in Den Boschjde
Koningsweg) berust niet op de architectonische
kwaliteit van de afzonderlijke panden maar op de
eenheid van schaal, die het product is van over
eenkomstige perceelsbreedten, verdiepingshoog
ten en gevelopeningen, de verticale gerichtheid
van alle gevelelementen en de eenheid van kleur
en materiaal. Toch is er verscheidenheid doordat
ieder pand een eigen bekroning heeft en zowel de
rode als de lichtgrijze baksteen bij de onderschei
den panden elk op andere wijze zijn
gebruikt.jfoto's H.Strijbos)