Belgisch kerkje in Limburg
Steun nodig voor herstel
Op 10 september 1837 kreeg de kleine hervormde gemeenschap van Meerssen
(L) haar eigen kerkje, in de m,oestuin van de toenmalige pastorie. Het kerkje
werd betaald in Belgische francs, die voor 90% ter beschikking waren gesteld
door de jonge Belgische staat. Anno 1993 heeft de naar verhouding nog veel
kleinere protestantse gemeenschap in Zuid-Limburg grote moeite de
onderhoudskosten van het kerkgebouw te dragen.
ABELE REITSMA
u
h*fc<Krfc<t
Interieur van het kerkje
Na een grootscheeps herstel in 1982 is
groot onderhoud nu opnieuw onver
mijdelijk geworden. De beheersraad
werkt een tienjarenprogramma af,
volgens de kerken-regeling in het
Besluit Rijkssubsidiëring Onderhoud
Monumenten (BROM). 'Het is voor
ons erg moeilijk financieel het hoofd
boven water te houden', schrijft de
raad in een brief aan het Hoegenfonds
van de Bond Heemschut. Dit fonds
heeft nu een verzoek in behandeling
om een kleine subsidie toe te kennen
voor de herstelkosten van in totaal
ruim f 100.000,-. De giften van toeris
ten vormen een onmisbare bron van
inkomsten, maar ook daarmee is de
instandhouding van het rijksmonu
ment niet mogelijk.
Het Nederlands Hervormde kerkje te
Meerssen heeft op het eerste gezicht
veel weg van de Noord-Nederlandse
Waterstaatskerken. Het is een
eenvoudig zaalkerkje, dat aan de oost
zijde driezijdig gesloten is. De voor
zijde van het in schoon metselwerk
opgetrokken kerkje is bepleisterd in
neo-classistische vormen. Op het leien
zadeldak staat een zeshoekige dakrui
ter. Het gebouw is één beuk breed en
drie traveeën lang. De fraai bewerkte
ronde preekstoel en het orgelfront
(1838) dateren van de bouwtijd.
Het kerkhof rond de kerk telt enkele
historische grafstenen, een pinakel en
een tuinmuur.
Katholieken in de regen
Het kerkje werd in 1836-'37 gebouwd
in de moestuin van de toenmalige
predikant, niet ver van de grote, voor
malige proosdijkerk. Tot 1830 was
deze St. Bartholomeus-basiliek in
gebruik bij zowel de rooms-katholie-
ken als de protestanten. Het was zelfs
een (zeventiende eeuws) voorschrift
van de regering in het verre
's-Gravenhage, dat het grote kerkge
bouw primair ter beschikking moest
staan van de protestantse gemeen
schap (de scheiding van kerk en staat
was er toen nog niet).
Hoewel het aantal protestantse kerk
gangers veel kleiner was dan het aantal
rooms-katholieke (98 tegen 1284 in
1821), beschikten ze toch over een
bevoorrechte positie. Dit kwam op
verschillende manieren tot uiting.
Op zondagochtend was de hervormde
kerkdienst eerst. Van één predikant
werd wel gezegd dat hij extra lang
preekte als het regende terwijl de
honderden katholieken buiten
stonden te wachten. Tijdens de
hervormde dienst hing er een gordijn
voor het altaar. Door de week bleven
Het Protestantse kerkje van Meerssen
de hervormde bijbels en gezangboe
ken in de kerk, maar de pastoor moest
zijn hostie en misgereedschap mee
naar huis nemen.
Belgisch leger
Aan dit 'simultaneum' kwam een einde
met de Belgische opstand, die zich in
december 1830 uitbreidde over de
huidige provincie Limburg. Een dag
voor Kerst kwam het Vrijcorps van de
Zuid-Nederlandse generaal Mellinet
in Meerssen. Dit bevrijdingslegertje
zette predikant Cock korte tijd gevan
gen en de hervormde bijbels en
gezangboeken verhuisden met de
lessenaar en het collectezakje naar de
brandstapel. Voor de hervormden
bleef niets anders over dan hun dien
sten te houden in de pastorie. Ze
richtten een klaagschrift aan Koning
Leopold, die ze zoals iedere Limburger,
beschouwden als hun nieuwe koning.
Leopold kon toch niet toestaan dat
zijn protestantse onderdanen door
's konings eigen soldaten uit hun kerk
werden gegooid? Het klaagschrift had
succes: de Belgische staat betaalde
zo'n 90% van de bouwkosten van een
nieuwe, eigen kerk: 9.375 francs. Het
Belgische Koninklijke Besluit dat aan
de bouw vooraf ging, gold overigens
ook voor de bouw van protestantse
kerken te Beek, Gulpen en Heerlen.
Toen Meerssen in 1839 weer bij
Nederland werd gevoegd, bleef het
kerkje achter als een bijzonder monu
ment.
Als u het herstel wilt ondersteunen
kunt u een donatie storten op postgiro
1040198 t.n.v. Beheersraad
Protestantse gemeente Valkenburg en
Meerssen.
Abele Reitsma is vaste medewerker van
het tijdschrift en technisch adviseur van de
PC Heemschut Gelderland
37
