Driehuizerkerkweg 57-59. Woonhuizen uit 1922 (foto M.Polman, 1993).
als een zuivere representant van de
Amsterdamse School. Immers juist het
idee van totaalconceptie, het bouw
kundig plan integreren in gerelateerde
disiplines als meubel- en interieront-
werp, schilder- en beeldhouwkunst,
vormde daarin een essentieel onderdeel.
De architectonische activiteiten
van Bartels bleven niet beperkt tot
Driehuis. In Velsen Zuid, Ijmuiden.
Bloemendaal, Heemstede en
Overveen verrezen woonhuizen naar
zijn ontwerp. Maar ook van de karak
teristieke muziektent in het park
Velserbeek is hij de geestelijke vader.
Reliëftegels Theater Tuschinski
Christiaan Bartels werd op 10 oktober
1889 te Amsterdam geboren. Hij
studeerde achtereenvolgens op de
Amsterdamse Tekenschool voor
Kunstambachten en op de
Rijksnormaalschool voor
Tekenonderwijs,waar onder meer-TH
Kromhout doceerde. Met het diploma
van de Kunstnijverheidstekenschool
en de Akte M.Ó. Tekenen op zak
vestigde hij zich in 1920 in Driehuis
waar hij als docent tekenen op de
Ambachtsschool te Ijmuiden werd
aangesteld. Bartels was dus niet offi
cieel als architect opgeleid. Al zijn
woonhuisontwerpen dateren dan ook
van na 1920, het jaar waarin hij zijn
eigen huis ontwierp en zijn architecto
nisch talent voor anderen zichtbaar
maakte. Volgens zijn zoon voelde
Bartels zich geen architect en profi
leerde hij zich ook niet als zodanig.
Hij voelde zich schilder en daar ging
zijn hart naar uit: 'hij deed niets liever
dan schilderen, zodra hij even tijd had
kroop hij in zijn atelier in en dan zag
je hem de hele dag niet meer'.
Opmerkelijk genoeg waren het niet de
landschappen en portretten waarmee
Bartels zich bekendheid verwierf. Dat
was wel het geval met zijn interieur-,
meubel- en haardontwerpen, vooral
toen sommige daarvan werden afge
beeld in de jaarboekjes van de
V.A.N.K., die in 1904 opgerichte
toonaangevende Nederlandsche
Vereeniging voor Ambachten en
Kunstnijverheid. Ambachts- en nijver
heidsaspecten domineerden tot 1920
zijn werk. Zo ontwierp hij alle decora
tieve onderdelen in het Amsterdamse
Handelsbankgebouw, in 1915 op de
Herengracht gebouwd naar een plan
van J.F. Staal. Maar ook de gegla
zuurde reliëftegels in de fa9ade van
het Theater Tuschinski (1918-1921)
evenals het ontwerp van sommige
vloerkleden waren van zijn hand. De
tientallen proeflapjes die door het hele
huis lagen verspreid staan zijn zoon
nog levendig voor de geest.
Schetsjes
Geen officiële bouwopdrachten maar
verzoeken om eem 'ontwerpschetsje'
waren het waarmee vrienden en
Driehuizerkerkweg 4. Woonhuis van W.van Heyst
uit 1921 (foto M. Polman, 1993).
bekende aannemers uit de buurt zoals
Van Heyst hem vanaf de jaren twintig
bestookten. Bartels' weinig zakelijke
instelling leidde er herhaaldelijk toe
dat hij het honorarium voor zijn
ontwerp nooit ontving. Dat valt te
betreuren want een verbeterde finan
ciële situatie had misschien een eind
kunnen maken aan zijn leraarschap
op de IJmuidense Ambachtsschool.
Bartels was overtuigd SDAP-er en
toen hij voor de keuze stond tussen
een docentschap op de ambachts
school en op de HBS koos hij voor
het laatste, daarmee wel zijn sociaal
democratische instelling volgend maar
niet zijn hart want elk raakvlak met
zijn leerlingen ontbrak. 'Hij was vols
trekt ongenietbaar als hij naar school
moest' herinnert zijn zoon zich.
In de jaren twintig verwierf de archi
tect Bartels zich een bescheiden faam
toen enkele van zijn uitgevoerde
ontwerpen werden afgebeeld in tijd
schriften en in de toonaangevende
publikaties vanJ.G. Wattjes. De laatste
30 jaar van zijn leven, hij stierf 1969,
was Bartels vanwege gezondheidspro
blemen als architect niet meer produc
tief. Zijn naam raakte in vergetelheid.
Nu de monumenteninventarisatie in
de gemeente Velsen haar voltooiing
nadert wordt duidelijk dat zijn naam
met vele karakteristieke gebouwen en
objecten uit de jaren twintig verbon
den is. Kortom de hoogste tijd om
hem als ware Amsterdamse
Schoolarchitect te erkennen.
Mariëtte Polman is kunsthistorica te
Haarlem.
Bronnen
AAR, J.A. van derM.N.J. LUCASSEN,
Driehuis, Velserbroek en de Zuid- en Noord-
Spaamdammerpolder, rapport
Monumentencommissie Velsen, Velsen
1992.
Dank ben ik verschuldigd aan E. Bartels
(Ijmuiden) die mij informatie over zijn
vader heeft verschaft.
Muziektent Velserbeek uit 1926
(foto M.Polman, 1993).
