Kerk Heveskes vindt
verdedigers
J.S. NIEHOFF
Presentatiecentrum
Interieur niet verplaatsen
In de streek ten zuidoosten van Delftzijl, waar de dorpjes Wèiwerd, Heveskes
en Oterdum lagen, werd in de jaren 60 een groot industrieterrein ingericht,
waarvoor de huizen moesten wijken. De kerk van Heveskes, nog in de jaren
1948-52 gerestaureerd, raakte, nu het dorp niet meer bestond, opnieuw in
verval en werd in 1915 van de Hervormde gemeente gekocht door het
Havenschap Delftzijl/Eemshaven, een lichaam, waarin provincie en
gemeente Delfzijl zitting hebben. Nadat was gebleken, dat monumentenzorg
geen tweede restauratie zou subsidiëren, gaf het Havenschap in nov. 92 het
voornemen te kennen, bij de gemeente een sloopvergunning aan te vragen.
De kerk van Heveskes is in oorsprong
een romanogotisch bouwwerk uit de
13 de eeuw en had een zware verdedig
bare toren, waarvan het ondergedeelte
nog herkenbaar is (zie de omslag van
ons vorige nummer). In 1584, tijdens
de 80-jarige Oorlog, werden kerk en
toren bij de Staatse bezetting van de
schans te Oterdum zwaar beschadigd.
Omstreeks 1600 werd de kerk door de
pas gestichte protestantse gemeente in
kleinere vorm en met gebruikmaking
van de oude steen hersteld.
De recente sloopplannen nu, schoten
een aantal mensen, die zich realiseer
den, dat het om een cultuurhistorisch
monument ging, in het verkeerde
keelgat. Zij richtten de Vereniging
Vrienden Kerk Heveskes op een verza
melden in korte tijd meer dan 2000
handtekeningen van mensen, die de
kerk behouden willen zien, alsook
adhesiebetuigingen van culturele
instellingen. Op 25 februari j.1.
werden deze aan het gemeentebestuur
aangeboden. Ook de regionale pers en
verschillende fractiewoordvoerders in
de gemeenteraad pleitten voor behoud
van de kerk en onder de indruk daar
van gaven B en W aan de Vereniging
te verstaan, dat tot restauratie zou
worden overgegaan, indien van de
f700.000,-, waarop een inmiddels
sterk versoberd restauratieplan van
de stichting Oude Groninger kerken
wordt begroot, de gemeenschap
f 100.000,-, zou opbrengen. En om
aan die voorwaarde te voldoen wendt
de Vereniging Vrienden Kerk
Heveskes zich tot fondsen, culturele
instellingen, bedrijfsleven en particu
lieren. Gesponsord worden de uitgave
van wenskaarten, een dia-avond
en een optreden door Bigband en
Shantykoor ten bate van de restaura
tie. De situatie van de kerk ziet er
intussen dus rooskleuriger uit dan
we in ons vorige nummer (pag. 34)
berichtten.
Zoveel geld hierin steken en zoveel
inspanning zijn natuurlijk alleen
gerechtvaardigd als de kerk van
het vroegere Heveskes een zinvolle
gebruiksbestemming krijgt: vooral
Groningers willen hun geldelijke
offers graag nuttig besteed zien. Wel,
als de kerk is gerestaureerd, zal ze
door de stichting Samenwerkende
Bedrijven Eemsmond (SBE), die de
exploitatie als zodanig en de inrich
tingskosten voor haar rekening zal
nemen, als presentatiecentrum in
gebruik worden genomen. Daarnaast
ligt het in de bedoeling, er belangwek
kende voorwerpen en foto's over verd
wenen dorpen, een plaats te geven. De
terp, waarop de kerk staat, is met
kerkhof en boombestand - ofschoon
verwaarloosd - intact en zou na een
verzorgingsbeurt een sfeervolle plaats
van bezinning kunnen vormen temid
den van de toch altijd op ruime afstand
gebleven industriële bedrijvigheid.
In afwachting van een oplossing voor
de restauratiekosten voert de stichting
Oude Groniger Kerken thans met het
Havenschap besprekingen over over
name van het gebouw. Boven
genoemde Vereniging heeft in een
uitgebreide documentatie het ministe
rie van WVC en het provinciaal
bestuur op de hoogte gesteld van de
problematiek, maar tot dusver kwamen
van die zijde geen initiatieven. Nog
steeds heeft het Havenschap van de
mogelijkheid, dat een sloopvergunning
wordt aangevraagd, officieel niet afge
zien. Maar zou het geen schande zijn,
wanneer anno 1993 op zo'n manier dit
waardevolle monument, voor velen de
enige herinnering aan hun vroegere
woonstee, verloren zou gaan?
J.S. Niehoff is voorzitter van de
Vereniging Vrienden Kerk Heveskes
Adres Vereniging: Jachtlaan 26
9675 JA Winschoten
tel. 05970 - 15325; gironr. 23.52.610
Het artikel van Friggo Visser in het
tijdschrift van de Bond Heemschut
van december 1992 over verschei
dene Jugendstil-kunstuitingen in
Groningen vraagt om een reactie.
De stad Groningen telt verschei
dene kwal tatief hoogwaardige
voorbeelden van Jugendstil. Het
is verheugend dat deze door de
publicaties in Heemschut en door
de documentaires in 'Van gewest
tot gewest' de brede aandacht
krijgen die zij verdienen. Het
belang van het behouden van deze
uitingen van kunst van rond de
eeuwwisseling wordt hiermee
ruimschoots duidelijk gemaakt.
Toch bevat het artikel in het
decembernummer een zekere
tweeslachtigheid. Een monumen
taal Jugendstil-pand als dat van
het Nieuwsblad van het Noorden
ontleent zijn belang niet uitsluitend
aan het exterieur. Visser schetst
terecht het belang van het interi
eur. Dit belang is met name zo
groot omdat veel interieurs in de
loop van de tijd verwijderd of
aangetast zijn. Juist de omstandig
heid dat in het pand van het
Nieuwsblad van het Noorden de
twee-eenheid van exterieur en
interieur zo goed zichtbaar is
gebleven maakt het tot een belang
rijk specimen van dejugenstil.
Vissers instemming met het plan
het interieur naar het Groninger
Museum over te brengen is daar
om beslist niet in het belang van
het cultuurbehoud. Het interieur
is uitsluitend op zijn plaats in zijn
oorspronkelijke omgeving; het
behoort niet als een decorstuk te
vergeteren in een museum, losge
rukt uit zijn architectonische
context, die er als een huid omheen
past. Het interieur en exterieur zijn
onlosmakelijk met elkaar verbon
den. Het verwijderen van het inte
rieur zou een grove schending van
dit als 'Gesamtkunstwerk' gecon-
cipiëerde monument betekenen.
Het opvoeren van een educatieve
waarde bij plaatsing in een museale
omgeving is een zeer mager
excuus. Daarbij wordt tenslotte
het Gesamtkunstwerk feitelijk
vernietigd. Het streven naar het
integraal behouden dient derhalve
vèr boven het educatief opstellen
van enkele elementen gesteld te
worden. Door de eigenaar te
motiveren deel te nemen aan de
Open Monumentendag kan de
doelgroep worden bereikt terwijl
de zeggingskracht van het monu
ment maximaal is, juist omdat het
in zijn geheel blijft spreken.
L.M. Th. Swart
Bestuurlid Cuypersgenootschap
