Erosie Ransdalerveld
Is het erosiegevaar een reden om de
typisch Zuid-Limburgse landschaps
elementen te behouden, een minstens
zo belangrijke reden is hun cultuurhis
torische waarde. Heggen, houtwallen,
graften, holle wegen en hoogstam-
boomgaarden geven het Zuid-
Limburgse landschap haar karakteris
tieke sfeer. En dan hebben we het nog
niet eens over het ecologisch- en voor
Zuid-Limburg zeker zo belangrijk-
het toeristisch belang.
Landinrichtingsprojecten
Op dit moment wordt in Zuid-
Limburg gewerkt aan enkele grote
landinrichtingsprojecten. In het
Mergelland zijn twee grote projecten,
Mergelland-Oost en Centraal Plateau,
in voorbereiding.
De ruilverkaveling Mergelland-West
is in uitvoering. Het moet nog blijken
in hoeverre door deze landinrichtings
projecten de aftakeling van de oude
historische cultuurlandschappen een
halt toegeroepen kan worden en of het
behoud en ontwikkeling van het land
schap meer aandacht krijgt.
Een van de organisaties die zich
bemoeien met het behoud van het
landschap is de Stichting
Instandhouding Kleine
Landschapselementen in Limburg,
het IKL. Deze organisatie heeft onge
veer 80 mensen in dienst die naast het
geven van voorlichting daadwerkelijk
onderhoud verrichten aan kleine land
schapselementen. Dit onderhoud kan
variëren van het leeghalen van een
holle weg die als vuilnisstortplaats is
gebruikt tot het opnieuw knotten van
bomen. Misschien het meest spraak
makende is de door het IKL gevoerde
actie 'Hoogstambomen, de bloesem
van Limburg'.
Veel hoogstamboomgaarden
verdwenen
In 19 5 0 was er nog 15000 hectare
hoogstamboomgaarden, 35 jaar later
bleek 80% van deze boomgaarden
verdwenen te zijn. En wat er nog
restte, was vaak zeer slecht onderhou
den.
Het plukken van hoogstambomen is
erg arbeidsintensief, vandaar dat de
hoogstam moest wijken voor de
kleine, makkelijk te plukken spil-
boompjes. Dorpsuitbreidingen,
wegenaanleg en de aanleg van indus
trieterreinen hebben ook hun tol
geëist. De doodsteek gaven tenslotte
de door de Europese Gemeenschap in
de beginjaren zeventig beschikbaar
gestelde rooipremies.
In het kader van de actie
'Hoogstambomen, de bloesem van
Limburg' worden snoeicursussen
gegeven, wandeltochten georgani
seerd en, het meest tastbare, er is
inmiddels aan enkele duizenden hoog-
stamfruitbomen achterstallig snoei-
werk verricht en een vergelijkbaar
aantal is nieuw aangeplant.
Ontgronding
Niet minder belangrijk is de ontgron-
dingsproblematiek die in Zuid-
Limburg speelt en hier zeker niet
onvermeld mag blijven.
Zoals de steenkoolwinning het
landschap van het oosten van Zuid-
Limburg totaal veranderd heeft, zo
staat het westelijk deel permanent
onder druk van de mergelwinning. De
End-afgraving van de Sint-Pietersberg
kan genoemd worden maar meer
recent is de toestemming die het
bedrijf Ankersmit heeft gekregen
om nog dertig hectare van het plateau
van Margraten af te graven. Het
oppervlak van de groeve 't Rooth
wordt met deze uitbreiding verdub
beld. Weer dertig hectare, en niemand
kan voorspellen of hiermee een eind is
gekomen aan de aantasting van het
plateau.
Zand- en grindafgravingen vinden
we verspreid over heel Zuid-Limburg,
van kleine locale groeven tot grote
ontgrondingen. Op dit moment is
er een plan in ontwikkeling voor de
Grensmaas, het zuidelijkste stuk van
de rivier de Maas, waar deze de grens
vormt tussen Zuid-Limburg en
Goed ontwikkeld agrarisch gebied met groene
ruggegraat
België. Dit stuk van de Maas is het
meest natuurlijk gebleven.
De gevolgen van de grindwinning
zijn in Midden-Limburg desastreus
geweest: uiteindelijk is hier 3000
hectare veranderd in grote waterplas
sen. De natuurontwikkeling is daarbij
nauwelijks van de grond gekomen.
Om herhaling te voorkomen heeft
de Provincie Limburg een studie laten
verrichten naar de mogelijkheid om de
ontgrinding van dit deel van de Maas
samen te laten gaan met een natuur
ontwikkelingsproject. Gedacht wordt
aan een uitwerking in de trant van het
plan Ooievaar in Gelderland. In de
studie worden voorstellen gedaan om
de ontgrondingen te gebruiken voor
de ontwikkeling van grind- en zand
banken, ooibossen en pioniersvegeta
tie. In totaal zou het, in de ogen van de
opstellers van het rapport 'Toekomst
voor een grindrivier' moeten gaan om
de ontwikkeling van een samenhan
gend natuurgebied met een oppervlak
van 2000 tot 3000 hectare.
In vergelijking met de onsamenhan
gende grindgaten in Midden-Limburg
klinkt zo'n plan natuurlijk heel
aantrekkelijk maar er zitten heel wat
haken en ogen aan. Ook hier zal een
in vele eeuwen ontstaan cultuurland
schap van de kaart gevaagd worden en
de vraag is of dit verlies opweegt tegen
de 'natuur' die er voor in de plaats zou
moeten komen.
Slechts enkele problemen die op dit
moment spelen in het Zuid-Limburgse
heuvelland zijn aan de orde geweest:
we noemen de nog steeds voortdu
rende dreiging van de uitbreiding van
Vliegveld Maastricht.En ook in Zuid-
Limburg speelt het probleem van de
zure regen, ook hier breidt de stede
lijke bebouwing zich uit en ook hier
wordt, kortom, de druk op het land
schap steeds groter.
Matb Berkers is geograaf en oud-lid, van
de PC Heemschut Overijssel
21
