Zeedorpenlandschap: een gelukkige
symbiose van cultuur en natuur
RON RANZIJN
Direct ten noorden van de Noordhollandse badplaats Egmond aan Zee ligt een
gaaf voorbeeld van het zogenaamde zeedorpenlandschap. Door eeuwenlange
kleinschalige, menselijke activiteiten is in het overgangsgebied tussen het
kustdorp en de rustige, verderweg gelegen delen van de duinen een vooral in
natuurlijk opzicht waardevol duinterrein ontstaan. Elders langs de kust zijn
veel van dergelijke overgangszones door bebouwing verdwenen. Of ze zijn
door de grote aantallen bezoekers letterlijk onder de voet gelopen. Reden om
zuinig te zijn op dit zeedorpenlandschap met zijn gelukkige symbiose van
cultuur en natuur.
Van oudsher heeft de mens zijn
invloed op Nederlands duingebied
doen gelden: door bewoning, het
kappen van bomen en struiken voor
brandstof, het steken van zoden en
plaggen als bodembedekking voor de
stal, veevoer en brandstof, het snijden
van helm voor het afdekken van de
mestkuil of voor touwfabricage en
door het boeten van netten; door
aanplant van wilgen voor de manden
makerij, door beweiding en landbouw
en door jacht en stropen. Het zuivere
water lokte wasserijen, blekerijen en
bierbrouwerijen naar de binnenduin-
rand. De aanleg van buitenplaatsen
ging gepaard met aanzienlijke bosaan-
plant. Later drukten aanleg van naald
bos, waterwinning en toerisme hun
stempel op de duinen.
De tijd dat het voor de kustbewoners
een economische noodzaak was zich
het omringende duingebied ten nutte
te maken, is voorbij. De botanisch
beroemde nettenboetersvelden verlo
ren hun functie, toen visserij en plat
bodems verdwenen; kolen en gas
namen de plaats in van de 'stook' uit
duin; veeteelt en landbouw, inclusief
bollenteelt groeiden uit hun jasje.
Over bleven bezigheden als wandelen,
bramen plukken en bewerking van de
duinlandjes als volkstuintjes.
Pas de laatste jaren is ontdekt, dat op
plaatsen waar de menselijke activitei
ten niet té ingrijpend en intensief van
karakter waren, een in natuurlijk
opzicht rijkgeschakeerd en dynamisch
duinterrein kon ontstaan. Met name
rond de kustdorpen konden in de loop
van de tijd zeker in plantkundig
opzicht belangrijke overgangsgebie
den tot stand komen. Met vanuit het
dorp gezien geleidelijk afnemende
menselijke sporen in het natuurge
bied. De eeuwenlange, kleinschalige,
menselijke invloeden zorgden name
lijk voor zeer gevarieerde micromi
lieus en overgangssituaties, waar
uitzonderlijk veel planten- en veel
diersoorten zich thuis voelden.
De overgangszones functioneerden
bovendien als buffer voor de onge
stoorde, rustige delen van de duinen.
In navolging van Dr.H.Doing wordt
dit soort duinterrein in de nabijheid
van kustplaatsen aangeduid als
'zeedorpenlandschap'.
Verdwenen
Veel van bovengenoemde overgangs
gebieden zijn de laatste decennia in
snel tempo verdwenen. Ze zijn opge
slokt door nieuwbouwwijken,
campings, bungalowparken en wat
dies meer zij. In andere gevallen was
het gebied niet bestand tegen de
intensieve betreding. De grenzen
tussen dorp en duin, tussen cultuur
en natuur, werden scherp en hard.
In vroeger tijden verschenen welis
waar ook nieuwe elementen in de
duinen, zoals huizen, een watertoren,
een hotel of een koloniehuis. Maar de
schaal en het tempo van de ontwikke
lingen zijn tegenwoordig veel groter.
De gevolgen zijn veel ingrijpender.
De waarde van het zeedorpenland
schap is lange tijd niet onderkend.
Vooral in de directe nabijheid van de
dorpsbebouwing bood het duinland
schap vaak een enigszins rommelige
aanblik. Met kriskras lopende paden,
her en der verspreid liggende akkertjes
op verschillende diepten en omheinin
gen en keetjes van aangespoeld wrak
hout en sloopmateriaal.
Bestuurders en planologen met een
voorkeur voor strakke, rechte lijnen
konden zich eenvoudigweg niet voor
stellen, dat juist daar zeldzame planten
groeiden. Wat lag voor hen meer voor
de hand dan op die rommelige stukken
grond, grenzend aan de bebouwing,
nieuwe projecten te plannen? Tot
leedwezen van degenen die wèl oog
hebben voor de charme en het eigen
karakter van dit landschapstype, waar
vrijheidslievende eenzaten hun sporen
hadden achtergelaten.
Ook aan de kant van de natuurbe
schermers is de waarde van het
zeedorpenlandschap tot dusver
niet altijd voldoende onderkend. Ze
reageerden -begrijpelijkerwijs- defen
sief op de ingrijpende uitbreidingen
ten koste van de duinen. Met als
gevolg dat ze de invloed van de grote
vernieler 'homo sapiens' zo veel
mogelijk uit de overige duingebieden
trachtten te weren. Het resultaat was
echter wel, dat zo het ontstaan van
scherpere grenzen tussen de bebou-
Pentekening aardappellandjes(Cees Broersen).
