Het landschap als wegwerp
artikel
Winning industriezand bij Maasbommel
Op de éne plek verrijzen kostbare nieuwe dijken om een polder te beschermen,
terwijl op een andere stukken land worden ontpolderd. Tussen de dijken van de
Waal en de Maas gaat iets anders gebeuren. De éne generatie investeert in een
ruilverkaveling, de volgende geeft het landschap volledig op om, een zandige
bodemlaag te verkopen aan een lucratieve onderneming. Een gebied dat met
veel m,oeite is onttrokken aan de invloed van de rivier en dat pas in de jaren
vijftig geheel tot ontginning is gebracht, verdwijnt straks onder een diepe, dode
waterplas. Leg dat maar eens uit aan de mensen in het land van Maas en
Waal.
ABELE REITSMA
Zandwinning Havikerwaard bij Valburg (foto Abele Reitsma)
Maasbommel is een dorp langs de
Gelderse oever van de Maas, in de
gemeente Wamel. Direct ten oosten
van het dorp ligt een enorme water
plas, 'De Gouden Ham'. De plas meet
ongeveer 3 bij 1,5 km en is het over
blijfsel van zandwinning. Op kaarten
en borden staat het aangegeven als
een enorm watersportgebied, maar in
verhouding tot de afmetingen geniet
het weinig belangstelling.
Direct ten noordwesten van het dorp
ontstaat binnenkort een nieuwe plas
van 200 tot 300 hectare en 40 meter
diep. De provincie Gelderland heeft
dit gebied aangewezen als nieuwe
locatie voor de winning van industrie-
zand. De provincie moet voldoen aan
een afspraak van de minister van
Verkeer en Waterstaat met de provin
cies over de levering van zand.
De reactie van de bewoners trok veel
aandacht. Ze riepen de onafhankelijk
heid uit van het 'Land van Maas en
Waal' en tracteerden Provinciale
Staten onder voorzitterschap van
dr.J.C. Ter louw op zakjes zand.
Bestuurders en volksvertegenwoordi
gers lieten zich echter niet leiden door
hun eventuele emoties.
Gevolgen
De visueel landschappelijke gevolgen
zijn groot, maar de specifieke conse
quenties voor cultuurhistorische
kwaliteiten zijn naar verhouding
beperkt. Oude historische kenmerken
die nog aanwezig zijn, zijn moeilijk
herkenbaar door de ruilverkaveling in
de jaren vijftig. Er is wel een archeolo
gisch bodemarchief, waarvoor niet zo
veel aandacht is.
De Natuurbeschermingsraad schreef
in juli 1990: 'Een waterplas van zo'n
250 ha is een wezensvreemd element
in het gebied'. Het aanleggen van zo'n
plas 'is een zware ingreep in het land
schap, ongeacht voor welke locatie
gekozen wordt'. Toch deed de raad
aanbevelingen over de meest gewenste
locatie. De raad had een sterke voor
keur voor een andere locatie, direct
ten zuiden van Wamel. De plek ten
noordwesten van Maasbommel heeft
volgens de Natuurbeschermingsraad
'als bezwaar, dat dit gebied in bodem-
kundig opzicht waardevol is door de
grote mate van afwisseling tussen
oeverwallen, fossiele stroomruggen en
kommen. Bovendien bevat het gebied
een groot aantal percelen van archeo
logische waarde. De locatie maakt deel
uit van een karakteristiek en nog vrij
open komgebied.'
Contra-expertise
De gemeente West Maas en Waal
heeft een ingenieursbureau in de arm
genomen om een contra-expertise uit
te voeren. Dit bureau schreef een
commentaar op het milieu-effectrap
port van de provincie. Dit contra
rapport noemt de manier waarop
met cultuurhistorie wordt omgegaan
'dubieus'. Ook de archeologische
effectbeschrijving is volgens dit
commentaar 'te beperkt van strek
king'. Het milieu-effectrapport had
méér aspecten beter moeten bekijken.
Alternatieven
De inwoners hebben samen met hun
gemeenteraad gewezen op alternatie
ven. De belangrijkste alternatieve
locatie is de Overmaas, een grote
uiterwaard tegenover Lith. Hier is
al een regionale ontzanding en de
komende jaren wordt hier bovendien
zo'n 80 hectare ontkleid. De gevolgen
daarvan zijn ook omstreden. Veel
percelen zijn nu in gebruik voor de
akkerbouw.
Niet iedereen steunt het alternatief.
Onder invloed van de milieu-organi
saties worden nieuwe locaties voor
ontzandingen niet meer aangewezen
in de uiterwaarden, om de aantasting
en versnippering hier te stoppen.
Het meest principiële alternatief is het
winnen van zand uit de Noordzee.
Deze mogelijkheid bevindt zich
natuurlijk buiten het gezichtsveld van
de provincie. Voor de industrie heeft
het Noordzeezand twee nadelen: het
heeft fijnere korrels dan rivierzand en
het ontzilten kost geld (44 cent per
ton). En het gaat ten slotte om de
centen.
11
