Eigentijdse nieuwbouw in de
Amsterdamse binnenstad
Plan nieuwbouw 'De Kolk' vlakbij Korenmetershuis
In het najaar van 1992 hebben twee samenwerkende architecten-bureaus
Van Berkel ér Bos en De Klerkbouwplannen ingediend bij het Gemeentelijk
Bureau Monumentenzorg Amsterdam voorde bouw van een hotel, winkels,
woningen en horeca-etablissementen op het braakliggende terrein tussen de
Nieuwendijk, de Nieuwe Nieuwstraat, de Nieuwezijds Voorburgwal en de
Nieuwezijds Kolk, waaraan ook het Korenmetershuis, de zetel van Heemschut
is gelegen. In het plan zijn tien van de twaalf rijksmonumenten die op dit
gebied staan opgenomen. De plannen voorzien tevens in de bouw van een
kantoor op de hoek van de Nieuwezijds Voorburgwal en de Nieuwezijds Kolk,
waar nu nog het lege Van Gend en Loos gebouw staat.
SARAH BAKKER
Alvorens over te gaan tot de beschrij
ving van deze nieuwbouwplannen, die
Heemschut letterlijk en figuurlijk
nogal raken is het van belang de stede-
bouwkundige geschiedenis van dit
gebied te behandelen. Om vervolgens
een korte beschrijving te geven van de
gebeurtenissen vanaf het midden van
de jaren tachtig.
Stedebouwkundige structuur
Dit deel van de oude binnenstad heeft
nog de middeleeuwse stedebouwkun
dige structuur die gekenmerkt wordt
door stegen en kleine pleintjes binnen
Stegenstructuur van de twee bouwblokken tussen Nieuwe
zijds Voorburgwal, Nieuwezijds Kolk, Nieuwendijk en Nieuwe
Nieuwstraat.fgetekend door Herman van Hooft, 1984).
ST. ül£>€NSTC«: -SUlKetS'^K<eR.S»rC€C
H6*.e/ssTeecje
f\K. - touw«ttPoo«,T-
't ï*"P"aCtv/veats VOOK.TJZ.N - s-panjaaröpoort-
rAT6.rt &re€Gje
Z€€ PWN MAK6 R Sc; A MC.
z;i.veKSr««c>sc.ANtj.
S Tv I v-e RS G
BAK.ce«sci AN*a
ygsschca^anct.
de bouwblokken. De bebouwing is
overwegend zeventiende- en acht
tiende eeuws en is kleinschalig van
uitvoering.
In 1984 heeft Herman van Hoojf,
werkzaam bij Monumentenzorg
Amsterdam, naar aanleiding van een
bouwhistorisch onderzoek naar dit
gebied een schematisch overzicht
getekend van de stedebouwkundige
structuur van de bouwblokken (afb. 1).
Het noordelijk blok wordt begrensd
door de Dirk van Hasseltssteeg,
(genoemd naar de schipper Dirk van
Hasseltsdie in de tweede helft van de
veertiende eeuw een huis in de steeg
bezat), de Nieuwezijds Voorburgwal,
de Nieuwezijds Kolk, de Kolksteeg en
de Nieuwendijk.
Het zuidelijk blok wordt begrensd
door de Nieuwezijds Voorburgwal,
Dirk van Hasseltssteeg, Nieuwendijk
en de Nieuwe Nieuwstraat.
De Nieuwendijk is waarschijnlijk
omstreeks 1170 aangelegd. De huidige
meer noordelijk gelegen dijk is in het
midden van de veertiende eeuw tot
stand gekomen. De Nieuwezijds
Voorburgwal is ontstaan uit een
natuurlijke waterloop: de
Boerenwetering.
Bij de Nieuwezijds Kolk stroomde het
water in de rivier de Amstel. In 1349
werd de stad aan de noordzijde met
buitendijks gebied uitgebreid door het
aanbrengen van een nieuwe zeewe
ring. De Nieuwezijds Kolk werd toen
afgesloten door de Nieuwendijk. De
Kolk werd aan het einde van de vijf
tiende eeuw gedempt. Op de kaart van
Comelis Anthonisz. uit 1544 is de Kolk
duidelijk te herkennen. Het plein deed
sinds 1501 dienst als veemarkt,
hopmarkt en bierkaai. Op het plein is
in 1620 het Korenmetershuisje
gebouwd, waarin thans de Bond
Heemschut zijn onderkomen heeft.
De stegen tussen de Nieuwendijk en
de Nieuwezijds Voorburgwal zijn
omstreeks 1400 ontstaan als dwarsver
binding. De stegen hebben dezelfde
richting als de sloten van het pre-
stedelijke agrarische verkavelingspa
troon. De sloten mondden uit in de
Amstel. Aan deze stegen werden in de
zestiende en zeventiende eeuw kleine
woningen van twee verdiepingen
gebouwd met punt- en trapgevels.
De dichte bebouwing is goed te zien
op de vogelvluchtkaart van Cornelis
Authonisz.
In het zuidelijke blok bevond zich het
Sint Geertruidenklooster met een
kapel en een open binnenplaats.
Verder is op de kaart een gasthuis te
onderscheiden van de overige bebou
wing. Het klooster en het gasthuis
werden van elkaar gescheiden door
een pad. Op deze plek bevindt zich
thans de Suikerbakkerssteeg.
Op de kaart van Balthazar Florisz. uit
1625 is een schaal-vergroting zicht
baar. De huizen zijn vier in plaats van
twee verdiepingen hoog. Het terrein
van het voormalige klooster is dichter
bebouwd en het Korenmetershuisje
komt op de kaart voor.
De structuur van de bouwblokken is
vanaf 1625 nauwelijks veranderd. De
open ruimtes zijn in de loop der
eeuwen bebouwd. Tussen het
Papensteegje en het Herensteegje ligt
het Spanjaardpleintje. Op de
Nieuwendijk nummer 154 stond
vroeger één van de bekendste herber
gen van Amsterdam: het huis Spanje.
Waarschijnlijk is het pleintje genoemd
naar dit huis.
De kleine stegen binnen de twee
bouwblokken zijn tegenwoordig door
hekken afgesloten. De meeste huizen
op het binnenterrein van de blokken
zijn inmiddels gesloopt. De open
gaten in de bebouwing langs de Dirk
van Hasseltssteeg, de Nieuwe
Nieuwstraat/hoek Nieuwendijk en de
22
