Torenwachter blaast alarm
Moderne toren op Mercatorplein of reconstructie
H. KNIJTIJZER
Het stadsdeel 'De Baarsjeswil het Mercatorplein weer tot het kloppend hart van
de buurt maken. Daartoe is opdracht gegeven voor een ontwerp tot het herstel van
de openbare ruimte van het Mercatorplein in samenhang met een architectonische
oplossing voor de noordwand, welke door de in 1964 gesloopte toren van Berlage
was ontluisterd. Het stadsdeel De Baarsjes wil ter plekke weer een nieuwe toren
bouwen. Een adviescommissie heeft aangeraden de toren van Berlage niet zonder
meer te herbouwen maar te zoeken naar een eigentijds toren-element.
(De politiek heeft inmiddels besloten tot reconstructie van de toren, Red.)
Schets van de oude toren.
Politiek besluit tot reconstructie
J.K
De meest opvallende oplossing voor
zo'n toren-element was het ontwerp van
architect Koen van Velsen (zie Heemschut
december 1992). Een toren is een hoge
bouwmassa op een bouwwerk en daar
aan voldoet de toren van Van Velsen.
Zijn toren staat als een bouwmassa in de
vorm van een magneet op een door
Berlage ontworpen woningbouwblok
aan de noordzijde van het Mercator
plein. In die magneet is een aantal
woningen opgenomen rond het daarin
uitgespaarde gat, dat overeenkomt met
de omtrek van de oude toren van
Berlage, als een onnozel en betreurens
waardig eerbetoon aan Berlage.
Van Velsen schrijft in zijn toelichting
dat 'het wederopbouwen van de
oorspronkelijke toren de mogelijkheid
afsnijdt voor een levendige ontwikkeling
van het Mercatorplein. Wel moet de
herinnering (in casu het gat - HK)
blijven bestaan maar de geringe opper
vlakte van de gesloopte toren voegt
weinig programmatische kwaliteit toe
aan het Mercatorplein omdat Berlage's
toren uiteindelijk als een puur cultureel
object ongeschikt is voor de wijk'.
Het is bewonderenswaardig dat Van
Velsen zo'n gloedvol betoog kan houden
ter ondersteuning van zijn toren-plan.
Maar het is betreurenswaardig dat Van
Velsen kennelijk ten onder is gegaan aan
louter functionaliteit. Hij heeft met zijn
arrogantie de ivoren toren van de archi
tect niet kunnen verlaten of hij heeft te
hoog van de toren geblazen. Het stads
deel De Baarsjes zal nooit de bedoeling
hebben gehad het vertrouwde stadsbeeld
zonder meer te herstellen. Maar dan zal
er stellig een positieve wending in het
stadsbeeld moeten komen in plaats van
een wanding.
Is de toren van Berlage een puur cultu
reel object? Is zijn samenspel van de
twee diagonaal tegenover elkaar staande
oorspronkelijke torens niet meer dan
een louter visueel genot? Zij vormden
immers stellig als contrapunt de wezen
lijke hoekstenen van het Mercatorplein!
De vraag rijst of Van Velsen met zijn
onbarmhartig grove magneet-toren wel
enig begrip heeft getoond voor het
kenmerkende van een toren. Een toren
boven een bouwmassa verluchtigt met
zijn boeiende silhouet het stadsbeeld. De
overgang van de rtiassieve onderbouw
naar de bekroning van de speelse toren
spits doet de materie vervloeien in het
onbegrensde.
Deze kritiek op het ontwerp van Van
Velsen treft niet alleen hem maar ook de
jury onder voorzitterschap van ir. Sjoerd
Soeters omdat zij dit ontwerp als beste
heeft voorgedragen aan het stadsdeel De
Baarsjes. Deze jury heeft kennelijk geen
weet van het ongewone van het gewone.
Het bijzonder - lelijke - blijkt heden in
zwang te zijn, maar het getuigt wel van
een culturele armoede. Vandaar dat de
torenwachter onraad blaast bij dit ont
werp voor een toren op het Mercator
plein.
H. Knijtijzer is architect BNA en lid van de
redactieraad van Heemschut
Na het sluiten van de deadline ontvingen
wij nog een reactie van de heer W.I.
Cilanus te Leiderdorp, die zich tegen de
toren van Van Velsen uitsprak en vóór
reconstructie (red.).
De heer W.A. Berting te Oegstgeest
schreef ons, dat naar zijn mening de
plannen van resp. Willem Jan Neutelings,
Joop van Stigt of het advies tot recon
structie vznAldo Rossi verre te prefereren
zijn boven het ontwerp van Koen. van
Velsen. Wat de inrichting van de open
bare ruimte van het Mercatorplein
betreft kiest hij voor Alle Hosper.
Het plan van Neutelings behelst ook een
vrij moderne toren maar komt qua
vormgeving al iets meer in de richting
van de oorspronkelijke toren. Van Stigt
ontwierp een eigentijdse variant op de
oude toren, die in de buurt komt van
reconstructie en Rossi kiest voor volle
dige reconstructie. Onze lezers worden
op hun wenken bediend want voor het
laatste - reconstructie - heeft de stads
deelraad De Baarsjes uiteindelijk
unaniem gekozen. Eerder werd een
voorstel om behalve het reconstructie-
voorstel van de wethouder ook het plan
van Koen van Velsen uit te werken met
één stem meerderheid verworpen.
Wel besloot de raad, dat het poortge
bouw beperkt mag worden aangepast
volgens het ontwerp-Van Stigt omdat
het commercieel gebruikt moet kunnen
worden.
Voor de reconstructie van het plein koos
de raad voor het ontwerp van Hosper.
Deze ontwierp een plein met bronskleu
rige tegels en witbloeiende magnolia's,
een bomenlaan met promenade, een
vijver en een kiosk.
31
