Klooster Sint Gerlach:
een wonderbaarlijke redding
h
I
Toen in 1988 de Stichting Behoud Sint Gerlach werd opgericht, zal menigeen
zich vertwijfeld afgevraagd hebben wat deze Stichting nog dacht te kunnen
bereiken. Het kloostercomplex Sint Gerlach lag er ook toen al troosteloos bij.
De jaren van verwaarlozing hadden hun tol geëist: verzakte muren,
aangetast en verrot houtwerk, ingestorte verdiepingen en een geheel
verwaarloosde tuin. Viel hier dan nog iets te redden?
MATH BERKERS
De initiatiefnemer tot de oprichting
van de Stichting, drs. C.J.J.S Majoor,
tot voor kort voorzitter van de Stichting
en tot vorig jaar tevens voorzitter van
de Afdeling Limburg van de Bond
Heemschut, wist dit ook wél. Het was
deze keer er op of er onder: zou ook
deze poging stranden dan was het
kloostercomplex definitief verloren.
Nu, 5 jaar later, is er eindelijk duidelijk
heid. De heer Majoor had succes.
Dankzij een toekenning door WVC van
4 miljoen gulden uit de 'Knelpuntenpot'
kan binnenkort de restauratie van het
landgoed Sint Gerlach een aanvang
Wie wel eens rondgelopen heeft op het
landgoed zal zich verbazen. De bouw
kundige staat van een groot deel van het
complex is inderdaad abominabel. Maar
een ieder die Houthem-St. Gerlach wel
eens bezocht heeft, zal tevens beamen
dat dit complex kost wat kost behouden
moet worden.
In de eertse plaats om zijn unieke
ligging: in het dal van het riviertje de
Geul, dat op nog geen 100 meter van het
gebouwencomplex door het landschap
meandert - dit riviertje vormt tevens de
zuidelijke begrenzing van het landgoed-,
en met uitzicht op de steile helling van
het Geuldal. Echte rotsen. Een lood
rechte wand van mergel, de Zuid-
Limburgse kalksteen uit het Krijt,
dezelfde steen waar een groot deel van
het complex uit is opgetrokken. Maar
ook om de ligging aan de rand van het
dorpje Houthem-St. Gerlach, een
rustiek Limburgs straatdorp. Ook hier is
mergel de bouwsteen, maar dan voor de
typische carré-vormige boerderijen met
markante 18de eeuwse topgevels.
Sint Gerlach
Niet alleen de ligging van het complex
maar ook haar geschiedenis maakt het
behoud ervan belangrijk.Voor de
oorsprong van het huidige kloostercom
plex moeten we teruggaan tot de tweede
helft van de 12de eeuw. In die tijd leefde
in het Geuldal de kluizenaar Gerlach.
Een holle eikeboom, zo gaat het verhaal,
was zijn bescheiden woning. Na een
losbandig leven kwam hij tot inkeer en
na een door de Paus opgelegde boete
doening vestigt hij zich in de eikeboom.
De dagindeling van deze heremiet was
al even eenvoudig: versterving, boete en
gebed. Vlees en wijn ontzegde hij zich.
Hij liep ongeschoeid, slechts gehuld in
een boetekleed. Vijf maal per week
bezocht Gerlach vanuit Houthem het
graf van de Heilige Servatius in
Maastricht. Dit geheel aan de Heer
opgedragen leven bracht wonderen
voort.
De roem van zijn heiligheid verbreidt
zich snel. Na zijn dood wordt Houthem-
St. Gerlach een drukbezocht pelgrims
oord. Dit leidt uiteindelijk tot de stich
ting van een klooster Norbertinessen,
een adellijk vrouwenstift. Eeuwenlang
zou deze kloosterorde zich hier handha
ven, tot 1786, als het stift aan de voor
avond van de Napoleontische tijd
gedwongen is te vertrekken. Maar dan
zijn we vijf roerige eeuwen verder.
Wat het complex bovenal uniek maakt is
het gebouwde erfgoed: op het 65 hectare
grote terrein liggen vier bijzondere
gebouwen, het 'kasteel' (dit was de
woning van de proost), de kasteelhoeve
(het eigenlijke klooster), de St.
Gerlachuskerk en een pachthof.
Carré
De kasteelhoeve is het oudste deel van
het kloostercomplex. Nu is het in
gebruik als boerderij annex woonhuis.
Het is de enige vleugel die, zij het in
bijzonder slechte staat, nog is overgeble
ven van het, waarschijnlijk in de laatste
jaren van de 16de eeuw, geheel
herbouwde klooster. De opzet van dit
klooster was een carré met een besloten
binnenhof. Eén vleugel is in zijn geheel
verdwenen, op de plaats van de twee
andere staan nu het 'kasteel' en de kerk.
Het 'kasteel', het proostgebouw, stamt
uit 1713zij het dat fragmenten van de
oude kloostervleugel er in opgenomen
zijn. Vanaf de weg Valkenburg-
Maastricht is de voorgevel van het
proostgebouw het meest in het oog
springend deel van het landgoed: de
streng symmetrische gevel met welge
teld 16 ramen over de volle breedte van
de gevel, en dat over twee verdiepingen,
Het kasteel of proostgebouw, de woning van de proost, met de kerk ernaast,
(foto's Jaap Kamerling)
Van ver is reeds het proostgebouw met zijn streng symmetrische vleugels te zien.
Daarnaast de kerktoren.'
14
