Restauratie Portugees-Israëlitische
Synagoge nadert voltooiing
Bert Franssen
26
De synagoge vertoonde alle mogelijke kieren, barsten, scheuren, rotte
plekken, schimmels. Het dak lekte, muren werden uit elkaar gedrukt.
'Als je voor het gebouw stond, leek het net alsof de muur naar je toe
kwam,' zegt Birte Hoekstra PR-medewerkster van Stichting Vrienden
van de Portugees-Israëlitische Synagoge Een restauratie, die volgend
jaar voltooid wordt, moet aan alle problemen een einde maken.
De Portugees-Israëlitische Synagoge
in Amsterdam is nog steeds een im
posant gebouw. Twee keer zo groot
als de aan de overkant gelegen Grote
Sjoel, die thans deel uitmaakt van het
Joods Historisch Museum.
Het exterieur zou een weinig op
lettende voorbijganger nog over het
hoofd kunnen zien. Want ten eerste
bevindt de synagoge zich in de on
middellijke nabijheid van grote bouw
werken als Stopera, Mozes en Aa-
ronkerk, en Maupoleum. Ten tweede
wordt het bedehuis aan drie kanten
omsloten door lage dienstvleugels,
met mikwa (ritueel bad), de woning
van de samaas (koster), het rabbi
naal en de ruimte waar overledenen
ritueel worden gewassen. Door deze
gebouwtjes wordt het bedehuis een
beetje aan het oog onttrokken.
Vroeger niet. Vroeger was de
Snoge in haar omgeving veruit het
hoogste gebouw. Een synagoge
moet ook volgens voorschrift hoger
zijn dan de omliggende bebouwing.
In West-Europa kon dat pas in de ja
ren 1670-1675 gerealiseerd worden,
met de bouw van de Grote Sjoel van
de Hoogduitse Joden en, een steen
worp verder, de Snoge (esnoga, sy
nagoge) van de Portugese joden.
Het zijn beide hoge, driebeukige hal
len. Ze werden niet volgens een spe
ciale synagogenstijl gebouwd, al be
vatten ze uiteraard wel de symbolen
van de joodse eredienst. Maar ner
gens in de wereld vindt men zulke
monumentale synagogen bij elkaar.
Kenmerkend zijn verder de steun
beren met ingezwenkte buitenlijn,
die ook veel 17de eeuwse protes
tantse kerken sieren. De bibliotheek
Ets Haim geldt overigens als een
van de belangrijkste in zijn soort.
Het interieur is groots. Volmaakte
verhoudingen, een prachtige Arke
waarin wetsrollen bewaard worden)
van jacarandahout, een Brazilliaanse
soort; de Portugese joden van wel
eer hadden hun overzeese relaties
nog. Kaarsenkronen, vele, kande
laars, verder blakers, wandarmen en
bekroningen. De gebedsruimte heeft
een vrije houten overspanning, des-
tijds de grootste ter wereld.
Mikve Israël
De bouwmeester was Elias Bouman,
een Amsterdammer, die ook de Gro
te Sjoel ontwierp. Zijn Portugese sy
nagoge was model voor de synago
ge Mikve Israël in Willemstad op Cu-
ragao, elementen vind je ook terug in
latere synagogen in Londen, New
York en Den Haag. Men zag er een
reden in vooir de restauratie ook bij
de Joodse gemeenschappen aldaar
financiën te gaan werven. De Portu
gees-Israëlitische Synagoge is nog
steeds in gebruik als gebedruimte en
zal dat ook blijven, ook al liep het le
dental van de gemeente terug van
7000 vóór de oorlog tot 600 thans.
'Het bijzondere van dit gebouw,'
zegt Birte Hoekstra, pr-medewerkster
van de Stichting Vrienden van de Por
tugees-Israëlitische Synagoge, 'is dat
alles hier nog is zoals 400 jaar gele
den. Maar het moest wel hoognodig
gerestaureerd worden. De muren van
het gebouw waren bijvoorbeeld gaan
wijken. Gelukkig bleken de fundamen
ten nog in orde te zijn. Zij het, dat het
hele gebouw door de metrobouw is
gezakt, maar dan wel gelijkmatig.'
Breng de Snoge onderdak
Architect Gerard de Klerk en aanne
mer Kneppers zijn sinds anderhalf jaar
met de restauratie bezig. Deze nadert
nu zijn voltooiing. De buitenkant is ge
reed, steigers zijn al weggehaald, er
wordt nu gewerkt aan het interieur.
Midden volgend jaar wordt de synago
ge opnieuw in gebruik genomen. Als
het zover is zal de restauratie 7,5 mil
joen hebben gekost. Op één miljoen
na is dat bedrag beschikbaar, 3,5 mil
joen is afkomstig van de overheid en
Hoekstra's bureau wist verder bij fond
sen, joodse gemeenschappen in bin
nen- en buitenland, particulieren en
bedrijfsleven, geld los te peuteren. Om
het laatste miljoen binnen te helen is
er de actie Breng de snoge onderdak.
Voor vijftig gulden kun je een dakpan
adopteren. Birte Hoekstra; 'We had
den een actie om een stuk van de sy
nagoge te adopteren. Er waren veel
mensen die wel wat wilden doen,
maar voor wie het minimum bedrag
van 500,te veel was om op te
hoesten. Zo kwamen we op het idee
een actieprogramma te starten dat
voor deze mensen betaalbaar was. Nu
telt het dak 20.000 dakpannen en we
hebben nog 1 miljoen nodig. Wij dach
ten: als je iedere dakpan voor 50,
laat adopteren, kom je aan dat miljoen.
We hebben minister d'Ancona ge
vraagd of zij de eerste dakpan wilde
adopteren. Inmiddels zijn we 4000
dakpannen verder.'
Voor meer informatie: Stichting
Vrienden van de Portugees-Israëliti
sche Synagoge, Mr. Visserplein 1011
RD Amsterdam, tel. 020-6264407
(Birte Hoekstra).
Interieur van de synagoge.
