Berlage's Plan Zuid 'op reis'
Gerrit van der Plas
23
In oktober 1915, 75 jaar geleden, werd het uitbreidingsplan voor Am
sterdam Zuid van architect H.P. Berlage (1856-1934) door de Amster
damse gemeenteraad vastgesteld.
Deze stadsuitbreiding, gelegen tussen de Amstel en het Olympisch Sta
dion ten zuiden van de Concertgebouwbuurt en de Pijp, kreeg van be
gin af aan veel aandacht van vakgenoten, nationaal en internationaal.
Enerzijds kwam dat door de beeldende architectuur van de woonblok
ken in de stijl van de Amsterdamse School, anderzijds door de fraaie en
ruime, soms zelfs monumentale, stedebouwkundige opzet van het Plan
Zuid, met z'n brede boulevards en afgeschermde woongedeeltes.
Het zal dan ook niemand verwonde
ren dat Berlage's stedebouwkundig
plan veelvuldig is terug te vinden in
handboeken over architectuur en
stedebouw. Opmerkelijker is het dat
deze stadsuitbreiding ook veelvuldig
genoemd (en geroemd) wordt in
reisgidsen. Onze medewerker Gerrit
van der Plas nam dit Berlage-jaar
een duik in oude en recente reisgid
sen.
Duitse reisgidsen
In tegenstelling tot de tegenwoordige
gidsen hebben de oude Baedekers
oog voor moderne en recente archi
tectuur en stedebouw. Zo noemt de
Baedeker 'Belgien und Holland' uit
1914 reeds de uitbreidingen van na
1870 buiten de Singelgracht. De gids
uit 1927 vermeldt de nieuwste uit
breidingen in onder andere Plan-
Zuid met de architectuur van de
'Amsterdamer Bauschule' en de be
langrijkste architecten uit die perio
de, zoals Berlage, Kramer, De Klerk,
De Bazel en Gratama. Ook de Beurs
van Berlage (1903) krijgt als 'een in
drukwekkend bakstenen bouwwerk'
en als 'het beginpunt van de nieuwe
Hollandse bouwkunst' ruim aandacht
in de oude Baedekers.
Zeer bij de tijd is de Baedeker uit
1927 met het vermelden van het dan
spiksplinternieuwe Olympisch Sta
dion voor de Spelen van 1928 van
architect Jan Wils (1891-1972).
Franse reisgids
De Franse gids 'Hollande' uit de se
rie Les Guides Bleus van Hachette
uit 1926 waagt zich zover nog niet.
Wel worden het Vondelpark, de De
Lairessestraat en het Valeriusplein
genoemd. 'Aan de uiterste rand van
dit stadsgedeele, aan de zuidzijde
van het Valeriusplein ligt het be
langwekkende bouwwerk van het
Achterzijde van 'De Wolkenkrabber' in Amsterdam, gezien vanaf het Merwedeplein. (foto D. Roodenburg)
j Si'
wft-h
(Amsterdams) Lyceum; dit is een
goed voorbeeld van de moderne
Hollandse architectuur, ...sobre et
grave, mais ne manquant pas de
charmes.' Opmerkelijk is dat er ge
sproken wordt van een 'jolie vue'
door de poort van het Lyceum.
Waarheen? Zou hiermee een eerste,
haast steelse, blik op het Plan Zuid
bedoeld zijn? De brug achter het Ly
ceum over het Noorder Amstelka-
naal (de noordgrens van het Plan
Zuid) was toen nog in aanbouw. Dit
zou een van de vele fraaie bruggen
in Amsterdam Zuid worden die ge
bouwd zijn door P.L. Kramer (1881-
1961) in de stijl van de Amsterdam
se School.
Engelse reisgids
Twee jaar later, in 1928, verschijnt
'The New Guide to Amsterdam'.
Plan Zuid wordt geroemd: 'modern
buildings appear in great numbers
and city-architects from almost every
part of the world have come to Am
sterdam to see how the plans of ex-
tension were carried out'.
Uitgebreid wordt stil gestaan bij de
brede straten, het vele groen en
vooral bij de gevels. Ondanks het
massale karakter van de woning
bouw en het ontwerp van hele woon
blokken tegelijk zijn de nieuwe buur
ten zeker niet saai. Met name wor
den genoemd de P.L. Takstraat en
de Amstellaan (na de oorlog Stalin-
laan, en weer later Vrijheidslaan ge
heten). Toen was dat nog echte
nieuwbouw. Een fraaie foto van de
Jozef Israëlskade en de Amstelkade
(genomen vanaf de brug over het
Amstelkanaal bij de Maasstraat) laat
een deel van de nieuwe wijk zien,
nog zonder bomen en zelfs deels
nog in aanbouw. Welke huidige
nieuwbouwwijk krijgt zoveel eer in
een reisgids?
The New Guide to Amsterdam
maakt onder de naam 'concrete-
village' ook melding van het uit het
begin van de jaren twintig daterende
Betondorp.
Nederlandse gidsen
In Nederlandse gidsen over Amster
dam uit die tijd wordt veelal met on
verholen trots gesproken over de
grote zorg voor de volkshuisvesting
in de nieuwe wijken rond de stad.
Ook hier springt Plan Zuid er weer
uit. Want al in de jaren twintig wilde
Amsterdam maar al te graag weten
