Landschap verliest aan kwaliteit
G J Borger
20
Landschapsdag KNOB
Op 16 oktober jl. heeft de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige
Bond een studiedag in Zeist gehouden,gewijd aan de toekomst van de
cultuurhistorische waarden van het Nederlandse landschap. Uitgangs
punt bij het organiseren van die studiedag was de vaststelling dat ons
landschap verliest aan kwaliteit: de natuur wordt teruggedrongen, de
verscheidenheid neemt af en oude karakteristieken verdwijnen.
smmm
Schiermonnikoog, sleuven in het oorspronkelijk deel van het eiland.
Door middel van deze landschaps
dag wilde de KNOB een bijdrage le
veren aan de totstandkoming van
een integraal beleid ten aanzien van
de cultuurhistorische waarden in ons
land. Voor dat doel waren enkele
wetenschappelijke onderzoekers en
mensen uit de bestuurlijke en plano
logische praktijk uitgenodigd om hun
visie te geven. Is zo'n integraal be
leid mogelijk? Is het wenselijk?
Tijdens de studiedag werd de
wenselijkheid van een integraal be
leid inzake de cultuurhistorische
waarden met name door de sprekers
uit de bestuurlijke en planologische
praktijk onderstreept. Bij het behoud
van de kwaliteit van de woon- en
leefomgeving gaat het namelijk veel
al om 'gewone' monumenten. De
maatschappelijke waardering voor
dat 'gewone' hangt vooral samen
met het besef dat dergelijke monu
menten karakteristieke uitdrukkingen
zijn van de bewoningsgeschiedenis
van een streek. En die regionale be
woningsgeschiedenis heeft weer ge
zorgd voor de streeksgewijze ver
scheidenheid in landschappen. Bij
alle onderscheid dat de wetenschap
daarin meent te moeten maken, mag
men niet vergeten dat het maat
schappelijke belang van de cultuur
historische waarden erom vraagt dat
de bewoningsgeschiedenis streeks
gewijs als eenheid wordt gezien.
Prioriteiten
Deze studiedag heeft duidelijk ge
maakt dat er goede mogelijkheden
zijn voor een planologische bescher
ming van de cultuurhistorische waar
den in ons land. Wel werd er voor ge
waarschuwd dat het streven om alles
te beschermen vaak betekent dat al
les verloren gaat. Ambtenaren en be
stuurders worden bij het opstellen
van plannen namelijk belaagd door
veelal tegenovergestelde claims van
verschillende kanten: landbouw, wo
ningbouw, natuurbehoud, industrie
etc. Het stellen van prioriteiten is dan
heel belangrijk: waar zet je je in het
bijzonder voor in?
Kritiek werd er geuit op de wijze
waarop wetenschappelijke onder
zoekers gewoonlijk hun informatie
over de cultuurhistorische waarden
presenteren. Een verhaal dat op sa
menhangende wijze een beeld te
kent van de bewoningsgeschiedenis
en op grond daarvan het belang
aangeeft van de cultuurhistorische
waarden die in het geding zijn, heeft
veel meer overtuigingskracht en
daardoor veel meer effect. Dergelijke
verhalen zijn er te weinig. Vaak
wordt er vooral vertrouwd op weten
schappelijke degelijkheid, maar
wordt geen beroep gedaan op het
hart van de bestuurder of de ambte
naar. Waar het gaat om de cultuur
historie, blijkt alles van waarde toch
weerloos te zijn.
Plaatselijke politiek
Ook het belang van plaatselijke actie
werd onderstreept. Het is noodzake
lijk dat de bevolking het belang inziet
van de waarden die in het geding
zijn. Alleen een goede belangenbe
hartiging op plaatselijk en regionaal
niveau kan er voor zorgen dat in de
plannen rekening wordt gehouden
met de cultuurhistorische waarden
van onze steden, dorpen en lande
lijke gebieden. Met name moet daar
bij worden gelet op de gemeentelijke
bestemmingsplannen, want die bin
den de burger in zijn handelen. Maar
wie op plaatselijk niveau ziet daar op
het ogenblik op toe? Het is dus
noodzakelijk dat de burgers hun be
langstelling voor de bouwkundige,
archeologische of landschappelijke
waarden laten doorklinken in de
plaatselijke en regionale politiek. Al
leen dan is een planologische basis
bescherming van de cultuurhistori
sche waarden mogelijk. Maar ook
daarna is een goede belangenbehar
tiging nodig. Behoud zonder be
scherming is namelijk zinloos. Maar
het omgekeerde is eveneens waar:
bescherming zonder behoud heeft
geen zin! Voor de leden van de Bond
Heemschut ligt hier dus nog een
taak.
Prof. dr. G.J. Borger is hoogleraar
historische geografie aan de Univer
siteit van Amsterdam.