Drie routes door Friesland
A*
39
Landelijke Heemschutdag op 10 oktober
Vereniging
De Provinciale Commissie Friesland heeft voor de landelijke Heem
schutdag een drietal routes uitgezet in het gebied ten westen en ten
noorden van Leeuwarden. Bij de keuze van de onderwerpen is rekening
gehouden met afwisseling in de thema's en werd zoveel mogelijk voor
het specifiek Friese in de onderwerpen gekozen. In de programma's
wordt aan het landschap en de nederzettingsvormen alsmede aan mo
numentale gebouwen aandacht geschonken. Aan de hand van onder
staande korte impressies kunt u zelf uw keuze maken.
Van terpen naar steden (A)
De nederzettingsgeschiedenis van
het noord-Friese gebied is het hoofd
thema van deze eerste route.
Aanleiding om aan deze geschiede
nis speciale aandacht te besteden,
vormt de opgraving nabij het dorp
Wijnaldum. Niet alleen in weten
schappelijke kring maar ook daarbui
ten heeft deze opgraving al veel
aandacht getrokken. Het betreft hier
een nederzetting van vermoedelijk
een Friese koning uit de vroege mid
deleeuwen, toen men in dit nog on-
Staniastate met fraai park te Oenkerk
(route 2 excursie).
bedijkte land de hoger gelegen delen
uitzocht om er enigszins veilig te
kunnen wonen. Veel van de toen
ontstane terpen zijn afgegraven ge
durende de afgelopen eeuwen en
nog vele lopen gevaar door intensie
ve landbouwbewerking eveneens te
verdwijnen. Voordat dit proces ook in
Wijnaldum zijn beslag zou krijgen, is
men met deze opgraving begonnen.
Het merendeel van de Friese dorpen
in dit gebied ligt op een terp en ont
leent vooral daaraan zijn eigen aard
en charme. Vanuit Leeuwarden zal
de route naar Wijnaldum en Harlin-
gen leiden langs een aantal van die
dorpen en zal tevens gelegenheid
bestaan in één daarvan een korte
wandeling te maken. Ook andere
Heemschut kenmerkende onderdelen van het
landschap in dit gebied zullen de re
vue passeren. Na een bezoek aan
de opgraving zelf gaat de reis verder
naar het Gemeentemuseum van
Harlingen 'Het Hannemahuis'. Daar
zal in een korte lezing de weten
schappelijke waarde van de opgra
ving worden uiteengezet. Er is te
vens gelegenheid om de tentoonstel
ling in het museum, gewijd aan de
resultaten van het eerste onder-
zoeksjaar, te bezoeken.
Na kennis te hebben genomen
van deze eerste fasen van bewoning
in dit gebied wordt de dag afgerond
met een rondleiding door de aan mo
numenten zo rijke stad Harlingen.
Onder leiding van hostesses kan in
kleine groepen de stad worden be
zocht en wordt het een en ander ver
teld over de ontwikkelingsgeschiede
nis en de vele prachtige historische
panden van deze markante Friese
havenstad. Tenslotte, wanneer de
tijd het toelaat, zal de terugreis naar
Leeuwarden via Franeker worden
gemaakt om ook nog een blik op de
oude Academiestad te werpen.
States en landhuizen (B)
De tweede route leidt de bezoeker
langs een aantal states en landhui
zen in de omgeving van Leeuwarden
en beoogt een beeld te geven van
de wooncultuur van de Friese elite.
De hoofdelingen, zoals de Friese
edelen genoemd werden, onder
scheidden zich in de Middeleeuwen
door het bezit van een stenen huis,
stins genaamd. Deze goed verdedig
bare gebouwen kenden twee varian
ten: de toren- en de zaalstins. De
stinzen bleken op den duur niet be
stand tegen de moderne methoden
van oorlogvoering en werden door
een nieuw, meer comfortabel type
gebouw, de state, vervangen. De
state is in feite een slot, en is verge
lijkbaar met de borgen in Groningen
en de havezaten in Drenthe. Het be
grip state krijgt later een ruimere be
tekenis en omvat niet alleen het huis
maar ook de bijbehorende landerij
en. De naam van de state verwijst
naar de geslachtsnaam van de be
woner/eigenaar, bijvoorbeeld Deke-
mastate is in bezit van de familie De-
kema.
In de 18de en 19de eeuw werden
door de Friese adel en het patriciaat
op het platteland, overeenkomstig de
nieuwe mode, geriefelijke landhui
zen, omgeven door fraaie parken,
gebouwd. Vaak vervingen deze de
oude states, maar soms werden
oude bouwfragmenten in het nieuwe
gebouw opgenomen. Een voorbeeld
hiervan is Staniastate te Oenkerk.
Van de vele honderden states die
Friesland ooit rijk was, werden er he
laas vele afgebroken in de 18de en
19de eeuw. Van het interieur van
een oude state kan men zich een
goed beeld vormen, tijdens het be
zoek aan Heringastate of het Popta-
slot in Marssum, ten westen van
Leeuwarden. De oude vertrekken
bevatten fraaie gebeeldhouwde
schoorsteenpartijen en zijn ingericht
met passend 17de-eeuws meubilair.
Het Poptaslot heeft nu nog de ken
merken van een oude state met om-
gracht terrein dat toegankelijk is via
een in renaissancestijl opgetrokken
poortgebouw.
De volgende state op deze excur
sie is Dekemastate te Jelsum, dat
een zeer authentiek interieur heeft.
Vooral de zaal met een. indrukwek
kende portrettenverzameling is zeker
het bekijken waard. Deze 'familiega
lerie' is terecht de trots van de huidi
ge slotheer, die rondleidingen ver
zorgt. Na de oude states volgen de
landhuizen. De Klinze werd in de
17de eeuw gesticht en is sindsdien
meerdere malen verbouwd. Via een
lange oprijlaan is het monumentale
gebouw, ingebed in een park, te be
reiken. Het is thans in gebruik als
stijlvol hotel-restaurant. Op geringe
afstand van De Klinze staat het land
huis Staniastate, eveneens omgeven
door een schitterend park in de land
schapsstijl, dat vele leuke tuinversie-
ringen bezit. De route terug naar de
stad zal door het coulissenlandschap
van het gebied voeren om tenslotte
in de werkelijkheid van deze tijd op
de snelweg naar Leeuwarden te be
landen.
De Bonifatius-route (C)
Bijna alle landschappen die we in
Nederland kennen zijn cultuurland
schappen. Soms zijn deze planmatig
gevormd, zoals de polders, maar
