Hoge spits op beroemde toren
van Zaltbommel?
18
Bert Franssen
Een topmonument. Dat is de Sint Maarten in Zaltbommel zeker. Is daar
om een plan om bovenop haar stompe toren een slanke spits van meer
dan 30 meter te plaatsen bij voorbaat verwerpelijk?
Ik vind van niet. Stijlvolle gotiek, een markante toren, een betrekkelijk
'gaaf' geheel, inderdaad. Maar ik zou heel voorzichtig toch willen stellen
dat er iets 'mis' is. Met de 67 meter hoge toren.
Het stoort mij geenszins dat hij
stomp is. Er zijn meer stompe to
rens. Bijna altijd onbedoeld, maar
wat geeft het, als het resultaat is zo
als in Dordrecht. Wat een prachtig
woest onaf monument!
Hetzelfde kan ik niet echt van de
toren van Sint Maarten zeggen. Aan
de top afgeraffeld, met dat malle
dakje erop, veel te gedrongen, echt
knoeiwerk. En daardoor waarschijn
lijk 'karakteristiek' - ik chargeer een
beetje.
'Aan de architectuur en de
schoonheid van de Sint Maarten
wordt onrecht gedaan wanneer de
oorspronkelijke torenspits niet in ere
wordt hersteld. Het is hoog tijd dat
de Bommelaars daartoe de handen
ineen slaan.' Dat schreef initiatiefne
mer R.R. van den Berge vorig jaar in
een plaatselijk blad. Van den Berge
liet het niet bij woorden alleen en for
meerde een werkgroep van vijf men
sen, onder wie een oud-wethouder,
een accountant en een bouwkundig
ingenieur. Een groep burgers met in
vloedrijke contacten.
Hun plan is niet zonder precedent.
De Munttoren in Amsterdam was
oorspronkelijk een niet zo heel op
vallend vestingwerk. Hendrick de
Keijzer zette er een prachtige toren
spits op. En een paar jaar geleden
kreeg de Markiezenhof te Bergen op
Zoom haar toren terug die er heel
lang niet meer geweest was. Blijft de
vraag of het voornemen de Sint
Maartenstoren een volkomen ander
tegenstand rekenen.
Bijvoorbeeld van apotheker
G.P.M. Beckers te Rossum, een
plaatsje in de buurt van Zaltbommel.
Beckers stuurde Heemschut een
verontruste brief: 'De toren, zoals
deze vanaf de snelweg en vanaf de
rivier opdoemt, is bekend en geliefd.'
Hij noemt het idee een 'aantasting
van het bestaande stadsbeeld' en
hoopt dat Heemschut voldoende te
genwicht zal tonen tegen het 'boze
plan.'
Toch heeft de Sint Maarten, die
rond 1500 gereedkwam, oorspronke
lijk een lange, slanke spits gehad. Zij
het slechts gedurende 38 jaar, want
in 1538 kwam zij door een bliksemin
slag naar beneden. Later werd er
een nieuwe spits op gezet, in renais-
sance-stijl uitgevoerd. Ook deze
kwam, in 1692, naar beneden. Zodat
de toren veruit de langste tijd van
zijn bestaan stomp is geweest. Dat
zal voor monumentenzorgers een
krachtig argument zijn om hem te la
ten zoals ie is: uit respect voor de
bouwgeschiedenis van een pand.
Als een gebouw door de bliksem
wordt vernietigd mag het weer opge
bouwd worden. Maar 300 jaar na
dato - dat is andere koek.
Van Hoogevest
Niettemin. Zo dwaas vind ik de plan
nen van Bommelse burgers niet. Zijn
het ietwat excentrieke lieden, ge
schikt als het ware voor een optre
den in Koot Bie? Misschien wel!
En temidden van de rommel, rommel
drijft de torenspits van Bommel, Bommel
En temidden van de rommel, rommel
drijft de torenspits van Bommel in het rond
oud liedje
karakter te geven door er een slan
ke, sobere spits van meer dan 30
meter bovenop te plaatsen, niet al te
dwaas is. In haar huidige gedaante
maakt de toren al meer dan 300 jaar
deel uit van onze cultuurgeschiede
nis. Het plan mag dan ook op flinke
Wat hen bezielt? Tja, maar daar gaat
het niet om. Ze hebben een pro
bleemstelling ter tafel gebracht die
serieuze aandacht verdient. Sterker,
ze worden gesteund, en niet door de
minsten. Bijvoorbeeld door de Zalt-
bommelse burgemeester H.J. Palm
(PvdA). En ook vader en zoon Van
Hoogevest, van het overbekende ar
chitectenbureau Ir. T. van Hooge
vest, staan er achter. Dat is bepaald
niet onbelangrijk. Want de 32 miljoen
kostende, in 1985 gereedgekomen
grote restauratie van de Sint Maar
ten, werd door dit architectenbureau
geleid. Van Hoogevest heeft nu voor
de werkgroep schetsen voor een
nieuwe torenspits vervaardigd en ad
viezen verstrekt.
Torenspits op schilderij
In zijn prachtige huis aan het plein
rond de Sint Maarten vertelt Van den
Berge hoe zijn initiatief tot stand
kwam: 'Ik ben een jaar of negen ge
leden in Zaltbommel komen wonen.
De Sint Maarten staat bij wijze van
spreken in mijn tuin. Het is een schit
terende kerk, een heel gaaf exempel
van de Nederrijnse gotiek waarvan
ook voorbeelden te zien zijn in Xan-
ten, Wesel, Kraneburg, Doesburg en
Nijmegen. Toen we hier nog maar
pas woonden, zei ik tegen mijn
vrouw: het zou toch ideaal zijn als de
kerk weer in zijn oorspronkelijke toe
stand zou worden hersteld.'
Hij overhandigt mij een ansicht
kaart waarop de Sint Maarten mèt
torenspits is afgebeeld. 'Dit is een
schilderij, geschilderd in 1550, het
hangt in de kerk. Toen ik dat voor het
eerst zag, dacht ik meteen: het zou
de moeite waard zijn de spits, zoals
die op het schilderij te zien is, er
weer op te plaatsen. Dat speelde
een jaar of negen geleden, serieuze
plannen kwamen daaruit voorlopig
niet voort. Een jaar geleden nodigde
een plaatselijk blad de lezers uit
stukjes te schrijven over wat zij
dachten of nastreefden. Toen werd ik
als het ware wakker.'
Niet veel later had hij zijn werk
groep van Zaltbommelse burgers ge
vormd. Deze baseert zijn historisch
gelijk uitsluitend op genoemd schil
derij, van een onbekende schilder
(zie illustratie). Dat lijkt een smalle
basis. Apotheker Van Rossum in zijn
brief aan Heemschut: 'Hoe komt
men aan een historisch
gedocumenteerd bouwplan? In de
kerk hangt een merkwaardig paneel,
waarop de toren in zijn 2de helft-
16de eeuwse gedaante voorkomt.
Dat men met dit gegeven een con
structief bouwplan zou kunnen ma
ken is wel zeker van niet.' Van den
Berge ziet het anders. 'Vast staat
