Open Monumentendag in de
Bommelerwaard
13
Anne Karine Lemstra
Op 12 september vindt de jaarlijkse Open Monumentendag plaats. De
Historische Kring Bommelerwaard heeft besloten dit jaar de nadruk te
leggen op de infrastructuur van de waterhuishouding in de Bommeler
waard. In de loop der eeuwen hebben de bewoners van de Bommeler
waard meer tot stand gebracht dan de gebouwen die we nu nog dage
lijks kunnen zien. Resten van het eeuwenlange gevecht tegen de rivier
kenmerken het landschap en maken, evenals de gebouwde monumen
ten, deel uit van de (cultuur)historische achtergrond van het gebied.
Omdat de samenhang van 'monu
menten' als sluizen, weteringen, ge
malen en dijken vaak moeilijker her
kenbaar is, wordt er weinig aandacht
aan besteed.
Tijdens deze Open Monumentendag
wil de Historische Kring Bommeler
waard meer belangstelling voor de
cultuurhistorische achtergrond van
dit gebied opwekken door het orga
niseren van een route over verschil
lende dijken en langs een aantal
oude gemalen en sluizen. Voorts
wordt er een tentoonstelling georga
niseerd in het voormalige stoomge
maal bij Brakel en zal er op verschil
lende plaatsen langs de route een vi
deofilm vertoond worden. Het zijn
met name deze landschappelijke
monumenten die regelmatig het risi
co lopen ten onder te gaan aan ruil
verkavelingen en dijkverzwaringen.
Dijkverzwaring
Vooral de dijkverzwaringen aan de
Waalbandijk in de Bommelerwaard
hebben een grote inbreuk gepleegd
op het landschap. In de jaren zeven
tig is de dijk ten westen van Brakel
verzwaard en opgehoogd. Dit ging
ten koste van een groot aantal dijk
huizen, die werden gesloopt. Voor
de resterende Waalbandijk bestaan
plannen voor dergelijke verzwarin
gen. In totaal moest er in het rivie
rengebied 600 km bedijking ver
zwaard worden; 200 km is inmiddels
voltooid. Voor het jaar 2004 moeten
deze dijken nog eens met één meter
worden verhoogd, en vervolgens
vóór 2008 nogmaals met één meter.
En is dit nu absoluut noodzakelijk?
Als de dijkverzwaringen voltooid zijn
bestaat er een overstromingskans
van 1 x in 1250 jaar.
Er worden steeds meer vragen
gesteld over de noodzaak van deze
grove inbreuk in het rivierenland
schap. Zo onderzoekt het Waterkun-
dig Laboratorium het nut van deze
verzwaringen. Kosten: 20.000 gul
den, die echter niet betaald worden
door het ministerie van Verkeer en
Waterstaat, maar door de Stichting
het Geldersch Landschap. Het zou
een enorme kostenbesparing bete
kenen als de dijkverzwaringen niet
doorgaan en toch wij het ministerie
dit onderzoek niet financieren.
In 1989 verscheen het boekje
'Atilla op de Bulldozer', een protest
tegen de plannen voor de dijken.
Daaruit is een verband van samen
werkende organisaties ontstaan die
hetzelfde uitgangspunt met betrek
king tot de dijkverzwaringen hebben:
ophouden ermee. Het rivierengebied
in Nederland is een uniek ecologisch
systeem, dat niet op deze manier
vernietigd mag worden. Tegenwoor
dig krijgt deze mening steeds meer
gehoor. Inmiddels worden er vragen
in de Kamer gesteld over het nut van
deze plannen. Richard Siebens van
de Stichting Red Ons Rivierenland
schap is dan ook vol goede hoop dat
de uitvoering uiteindelijk stopgezet
zal worden.
Onderhoud bestaande dijken werd
gestopt
Ironisch is dat men sinds de invoe
ring van het Deltaplan in 1957/58,
toen men besloot naast de Delta
werken ook de rivieren tegen over
stromen te wapenen, het onderhoud
aan de dijken heeft stopgezet. Men
beschouwt verder onderhoud als ka
pitaalvernietiging en wacht tot een
betreffende dijk voor dijkverzwaring
in aanmerking komt.
Zoals gezegd is al 200 km dijkver
zwaring voltooid. Het resultaat heeft
iedereen kunnen zien. De hoge kale
dijken zijn eerder kenmerkend voor
de Flevopolder, dan voor het Neder
landse rivierengebied. In de Bomme
lerwaard lopen de wegen op vaak
bochtige dijken langs de uiterwaar
den. De dijkhuizen zijn kenmerkend
voor het gebied. Het zijn juist de
meest kenmerkende elementen in
het landschap die plaats moeten ma
ken voor deze verhoging van de dij
ken, zodat er tot het jaar 3242 geen
overstroming plaats kan vinden.
De plannen van Rijkswaterstaat
hebben betrekking op het bescher
men van het achterliggend gebied.
Maar eigenlijk vormen deze plannen
een even grote bedreiging voor de
'monumenten' als het water. In 1987
werd Neerijnen tot beschermd
dorpsgezicht verklaard. Dit besluit is
nog steeds niet ondertekend, het
geen wil zeggen dat de dijkverzwa
ringsplannen voor dit deel van de
Waalbandijk nog steeds ten koste
van de 'beschermde' panden door
gevoerd kunnen worden.
Al in elfde eeuw eerste dijken
Het gevecht van de bewoners van
de Bommelerwaard tegen het water
kent een eeuwenlange geschiede
nis. Het woord waard of werde bete
kent: 'gebied tussen twee rivieren' of
'ingedijkt land'. De Bommelerwaard
Gemaal bij Aalst, (foto H.C. de Jongh)
