11
Deze formulering laat geen ruimte
voor wezenlijke alternatieven. De ei
genlijke, achterliggende doelstelling
is echter: de gevaren van de rivier
terugbrengen tot een maatschappe
lijk nog te aanvaarden risico (een ri
sico dat gerelateerd is aan natuur
verschijnselen die de maatschappij
helaas moet aanvaarden, zoals bij
voorbeeld ijsdamvorming). Die for
mulering laat ruimte voor creativiteit.
Ontduiking
De hoop van velen is op de milieuef
fectrapportage gevestigd. Toch heeft
die voor een rivierdijkverzwaring nog
nooit plaatsgevonden. De regelge
ving uit 1987 stelt deze werkwijze
namelijk alleen verplicht voor de
aanleg of wijziging van een dijk met
een lengte vanaf vijf km. De water
schappen voeren de dijkverzwaring
echter uit in stukken die alle korter
zijn dan vijf km. Deze versnippering
kan natuurlijk niet verhullen dat elke
rivierdijkverzwaring onderdeel uit
maakt van een project dat groter is
dan vijf km. Het volledige program
ma van rivierdijkverzwaringen be
slaat zelfs meer dan zeshonderd km
(de Maas niet meegeteld), waarvan
meer dan de helft in Gelderland ligt.
De Tweede Kamer en de minister
voor milieubeheer hebben dit ver
knippen onlangs openlijk veroor
deeld. Ook Provinciale Staten van
Gelderland zijn voorstander van de
milieueffectrapportages. Inmiddels
heeft Rijkswaterstaat verklaard 'geen
enkel bezwaar' meer te hebben,
maar de minister wil niet verder gaan
dan een klein aantal proefprojecten
met een 'beleidsanalytische studie'.
De procedure van de milieueffect
rapportage neemt gemiddeld negen
maanden in beslag. Dit kan uitlopen
tot twee jaar. De traditionele voorbe
reiding kost een veelvoud aan tijd,
soms meer dan twintig jaar, terwijl ze
gepaard gaat met hardnekkige weer
stand onder de bevolking. Milieuef
fectrapportages leiden in het alge
meen tot besluiten die breed aan
vaard worden. De vertraging door
bezwaren- en beroepsprocedures
vermindert dan ook.
Het uitblijven van milieueffectrap
portages is in strijd met het (dwin
gende) Europese recht. Dat schrijft
deze werkwijze al sinds 1985 voor
voor 'projecten die een aanzienlijk
milieueffect kunnen hebben, met
name gezien hun aard, omvang of
ligging'.
Een nieuw landschap?
Rijkswaterstaat bagatelliseert de
schade aan het cultuurlandschap
met de stelling dat de nieuwe dijken
een nieuw landschap scheppen. De
nieuwe dijk heeft geen relatie meer
Rijksmonument te Neerijnen, voor de sloop.
met het landschap. Het cultuurland
schap is te fundamenteel veranderd
en verarmd door de kaalslag op en
langs de dijken en door het groot
schalige, rechtlijnige en uniforme ka
rakter van de nieuwe dijken. De
nieuwe dijk zal nooit een relatie met
het landschap krijgen, want tegen de
nieuwe dijk mag niets geplant en ge
bouwd worden. Cultuur en natuur
mogen zich niet meer op de dijk en
ten.
Toch zit er in de stelling een ge
dachte die uitnodigt tot nadenken.
De huidige vervanging van dijken
zou een gewone bijdrage aan onze
cultuurgeschiedenis zijn, zoals ook
de aanleg van dijken dat geweest is.
Is er dan op den duur geen wezenlijk
verschil meer tussen de oude en de
nieuwe dijken?
De ingenieur wil de oude dijken
vervangen omdat hij veiligheid niet
langer wil meten aan de ervaringen
uit het verleden. Verschijnselen en
waterstanden uit de riviergeschiede
nis zijn geen norm meer. Het is niet
interessant meer dat de dijkhoogte
de toets der eeuwen heeft door
staan. De moderne ingenieur wil vei
ligheid kunnen berekenen. Omdat
die berekening moeilijk is gebruikt hij
een model. Hij kiest een model uit de
statistische kansberekening. Zo kan
hij veiligheid uitdrukken in een kans.
En vervolgens kiest hij een norm,
1:1250.
Deze benadering van de veilig
heid is fundamenteel anders dan
voorheen. Dit zou van historisch be
lang kunnen zijn. De grote vraag is
alleen of de waterkering nu ook fun
damenteel anders gaat functioneren.
Zullen de dijken, zoals bedoeld, een
bijna absolute veiligheid bieden? Of
zal de riviergeschiedenis zich ge
woon voortzetten?
Anachronisme
Het vervangen van de dijken is niet
zomaar een technische vergissing.
Het is in alle opzichten een anachro
nisme dat nooit een volwaardige cul
tuurhistorische erkenning zal krijgen.
De huidige dijkverzwaring mist de
aansluiting met de tijd. Het project is
niet representatief voor de moderne
mogelijkheden om ingewikkelde pro
blemen genuanceerd aan te pakken.
Het project is ook niet representatief
voor de democratische politieke
structuur van onze samenleving.
Ook niet voor de waarde die mensen
tegenwoordig hechten aan hun leef
milieu. De nieuwe dijken zijn het pro-
dukt van een tijd die voorbij is.
De cultuurhistorische waardering
voor waterstaatswerken wordt nor
maal gesproken ingegeven door
trots - trots op de waterbouwkunde
als de nationale specialiteit om men
sen in een nat land een plek te ge
ven en te beschermen tegen het wa
ter. Trots maakt nu plaats voor
schaamte. De huidige dijkverzwaring
bedreigt mensen en verjaagt hen
van hun plek. Dat is de meest tragi
sche ramp die het rivierengebied ooit
heeft getroffen.
De bovenstaande artikelen vormen
een geactualiseerde bewerking van
artikelen, die onze vaste medewer
ker Abele Reitsma eerder schreef
voor het blad van het Gelders Oud
heidkundig Contact. Reitsma is lid
van de Provinciale Commissie van
Heemschut in Gelderland.
Op 10 oktober organiseert de Kon.
Natuurhistorische Vereniging een
studiedag over dijkverzwaring en
ontgrondingen. Plaats: Het Veerhuis
te Nieuwegein aan Nijenmonde 4.
Aanvang 10.30 uur. Spreker namens
Heemschut is Abele Reitsma.
