Brouwershaven, beschermd stadsgezicht
rrérh I. ra
P.A. Boot
36
Schouwen en Duiveland waren vroeger twee eilanden, van elkaar ge
scheiden door een brede kreek, de Gouwe. Vanuit de Oosterschelde en
Grevelingen drongen in de eilanden getijde kreken door. Eén van die
kreken eindigde in het Schouwse land bij Brijdorpe of Bridorpe, toen
een dorp met een kerk.
Bij de bedijking van de polder legde
men een dam in de kreek en in de
dam een sluis ter afvoer van het pol
derwater. Vermoedelijk viel de bedij
king in de 12de eeuw. In 1250 kocht
Floris V van Jan van Renesse de
grond rond die dam met het doel er
een dorp te stichten. Op de dijken
die men aanlegde, werd Brouwers
haven gebouwd. De naam komt voor
het eerst voor in een akte van 1318.
In de jaren zeventig van de 15de
eeuw kreeg Brouwershaven stads
rechten. Het officiële charter is nooit
gevonden, maar in het 'Groot Privile
ge' van Maria van Bourgondië uit
1477 spreekt men van de stad Brou
wershaven.
Het begin van de zestiende eeuw
bracht welvaart, welke tot uiting
kwam o.a. in de vergroting van de
Bebouwing langs de Haven aan de zuidzijde.
Geheel links de plaats voor de nieuwe
bebouwing.
kerk, die in verschillende fasen werd
verricht. Een belangrijke bron van in
komsten voor de kerk was de belas
ting op bier en haring. Het jaar 1545
was echter een rampjaar, een grote
brand verwoestte 300 huizen en de
haringvangsten waren slecht. Bij de
aanval van de Spanjaarden op het
eiland in 1575 werd de stad snel ver
overd en weer grotendeels door
brand verwoest. In 1577, het geboor
tejaar van Jacob Cats - te Brouwers
haven geboren -, was de toestand
niet rooskleurig. Bij de opbouw van
de stad kreeg men toestemming wal
len aan te leggen en poorten te bou
wen. In 1599 kwam er een nieuw
voorstuk aan het stadhuis.
De haringvangst was nog steeds
belangrijk. Ook het gildewezen bloei
de. Door tegenwerking van Zierikzee
heeft Brouwershaven echter nooit
stemrecht gekregen in de Staten van
Zeeland, zodat het altijd een 'smal-
stad' is gebleven.
Aan het begin van de negentiende
eeuw verkeerde het stadje in een
vervallen toestand. Een nieuwe op
bloei volgde toen kort daarna grote
schepen Rotterdam niet meer kon
den bereiken doordat het Goereese
Gat verzandde. Zij voeren naar de
rede van Brouwershaven, waar ze
gedeeltelijk werden gelost in lichters,
die de lading verder brachten. Veel
Oost-lndië-vaarders ankerden op de
rede. Dit gaf veel bedrijvigheid in het
stadje, temeer door de komst van
loodsen en douane-beambten. Na
het graven van de Nieuwe Waterweg
in 1872 ging de welvaart weer snel
achteruit.
De watersnoodramp van 1953
ging aan het stadje niet voorbij. De
kerk had van eb en vloed te lijden
totdat de dijken waren gedicht.
Door de aanleg van de Brouwers-
dam werd de Grevelingen gesloten.
Nu door de toenemende waterrecre
atie, met name tot uiting komend in
de aanleg van een jachthaven in de
bestaande haven en de aanleg van
een nieuwe jachthaven, heeft Brou
wershaven weer toekomst.
De bebouwing
De bebouwing van Brouwershaven
heeft zich lange tijd haast uitsluitend
geconcentreerd rond de haven en
langs enkele dijkjes die er min of
meer loodrecht op uitkomen. De be
bouwing is zeer individueel, wat zich
uit in eenvoudige woningen en ook
enkele patriciërshuizen. Deze be
bouwing en de aanleg ervan zijn de
aanleiding geweest dat in 1973 de
kern Brouwershaven als beschermd
stadsgezicht werd aangewezen.
Wat echter bijna niemand kon be
vroeden, is dat er in 1991 door het
gemeentebestuur van Brouwersha
ven in samenwerking met het archi
tectenbureau Dijkstra te Edam een
woningbouwplan is ontworpen voor
de bouw van 11 geschakelde wonin
gen welke zullen worden gebouwd
aan het einde van de bebouwing van
de Haven zuidzijde Een plan dat ge
heel afwijkt van de bestaande be
bouwing. Het is een gesloten bouw-
strook met een repeterende bouw,
met gelijke afmetingen, zowel
breedte als hoogte. De daken zijn
zeer flauw hellende lessenaarsda
ken, gedekt met zink. Het plan is ge
heel in strijd met de geldende be
bouwingsvoorschriften zoals de
hoogte, de dakhelling (mim. 45°),
dakbedekking (gebakken dakpan
nen) en de kleur van de gevels.
De Vereniging Stad en Lande van
Schouwen-Duiveland met als doel
stelling 'het bevorderen en behoud
van de stedelijke en landelijke
schoonheid in de meest uitgebreide
zin op Schouwen-Duiveland' heeft
met enkele particulieren bezwaar te
gen dit plan ingediend. Heemschut
ondersteunt die bezwaren.
Wie schetst de verbazing van de be
zwaarden dat zij bericht ontvingen
van het college van burgemeester
en wethouders dat zij gebruikma
kend van enkele vrijstellingen ver
gunning voor het plan hebben ver
leend en dat deze beslissing door
zowel Gedeputeerde Staten van
Zeeland alswel de Directeur van de
Monumentenzorg is goedgekeurd.
Met deze beslissing kan de vraag
worden gesteld, wat de waarde is
van een beschermd stadsgezicht.
RA. Boot is lid van de Provinciale
Commissie van Heemschut in Zee
land.
Rectificatie
In het vorige nummer van Heerm
schut werden de onderschriften on
der de foto's op de derde kolom van
pag. 11 en 12 helaas verwisseld.
