Zierikzee monumentenstad
19
H. Uil
Sinds 1988 prijkt het stadssilhouet van Zierikzee op het briefpapier van
de gemeente, voorzien van de slogan Zierikzee - monumentenstad, pa
rel aan de Oosterschelde. Niet zonder trots presenteert deze Zeeuwse
stad haar rijke en gevarieerde monumentenbezit. Ze heeft daartoe ook
alle reden. In 1971 kreeg Zierikzee de status van beschermd stadsge
zicht. Ruim een kwart van alle woonhuizen, bedrijfspanden en andere
gebouwen staat op de rijksmonumentenlijst. Dat komt neer op een to
taal van 561. Zierikzee staat daarmee op de tiende plaats.
Zierikzee dankt haar ontstaan aan
de gunstige ligging tussen Holland
en Vlaanderen. Aan een kreek, die
tot ver in het eiland Schouwen liep,
ontstond een nederzetting. Naar een
lokale machtshebber, ene Zierik,
werd deze kreek, die de Ee heette,
genoemd. Later ging deze naam
Zierik's-Ee over op de plaats. De
kreek mondde uit in de Gouwe, het
water dat de scheiding vormde tus
sen de eilanden Schouwen, Duive-
land en Dreischor.
Vanwege het economische en mi
litaire belang groeide de nederzet
ting. De graaf bouwde hier een kas
teel. Rooms koning Willem II beves
tigde in 1248 opnieuw de stadsrech
ten van Zierikzee. Deze keur gaat te
rug op een oudere, niet bewaarde
van graaf Willem I. De stad door
stond dapper een beleg door de
troepen van de Vlaamse graaf in
1304. De strijd werd beslecht tijdens
een grote zeeslag op de Gouwe.
Daar versloeg een Frans-Hollandse
vloot de Vlamingen. De graaf over
laadde Zierikzee met tal van privile
ges. De 14de en de 15de eeuw was
onmiskenbaar de grootste bloeipe
riode van de stad. De belangrijkste
bestaansbronnen vormden de visse
rij, de koopvaardij, de zoutindustrie,
de lakennijverheid en de meekrap-
De Sint Lievensmonstertoren met rechts de
Nieuwe Kerk (foto's Bob Noomen)
cultuur. Uit de meekrapwortel werd
een rode verfstof gefabriceerd. Zie-
rikzeese schepen dreven intensief
handel op de landen in West-Europa
en rond de Oostzee.
Sint Lievensmonsterkerk
Zierikzee toonde haar economische
bloei door de bouw van onder meer
een grote en fraaie kerk. In de 12de
eeuw werd een tufstenen basiliek
gebouwd. In 1378 werd deze aan
Sint Lieven gewijde kerk verheven
tot een monster- of kapittelkerk. Om
streeks 1470 werd begonnen met de
bouw van een nog grotere kerk, ge
volgd door de bouw van een koor
omgang. In het eerste kwart van de
16de eeuw werd de kerk voltooid.
De Sint Lievensmonsterkerk was de
grootste kerk in Zeeland. Een abso
luut hoogtepunt moest de toren wor
den. In 1454 werd begonnen met de
bouw onder leiding van de Mechelse
bouwmeester Anthonie I Keldermans
Waren de plannen uitgevoerd dan
zou de toren circa 130 meter hoog
zijn geworden. Door de slechte eco
nomische omstandigheden moest de
bouw worden gestaakt. Toen was
men gevorderd tot de eerste om
gang. De toren heeft thans een
hoogte van 56 meter. Door zijn om
vang - de Zierikzeeënaars spreken
over hun dikke toren - beheerst de
Sint Lievensmonstertoren het silhou
et van de stad. De kerk werd helaas
een prooi van het vuur in de nacht
van 6 op 7 oktober 1832. Ook hier
was de onvoorzichtigheid van lood
gieters de vermoedelijke oorzaak.
Hoewel herstel mogelijk was werd
gekozen voor afbraak. Op de plaats
van de oude kerk werd na veel pro
blemen de Nieuwe Kerk gebouwd.
Deze kwam in 1848 gereed. In de
neo-classicistische architectuur
vormt de Zierikzeese zaalkerk een
unieke verschijning. De kerk is sinds
1977 eigendom van de Stichting
Oude Zeeuwse kerken.
Het stopzetten van de torenbouw
geschiedde in een periode van eco
nomische achteruitgang. Een defini
tief keerpunt betekende het beleg
van de stad door de Spaanse troe
pen in 1575/1576. Na een negen
maanden durende belegering moest
Zierikzee tenslotte toch capituleren.
De Spaanse bezetting duurde
slechts kort en opnieuw kwam de
stad aan de zijde van Willem van
Oranje. Voor Zierikzee was een ver
binding met open water van levens
belang. De Gouwe was intussen zo
verzand, dat ze onbruikbaar was ge
worden voor het scheepvaartver
keer. Daarom werd een havenkanaal
gegraven naar de Oosterschelde in
1597-1599. Economisch herstel
volgde in de 17de en de eerste helft
van de 18de eeuw. Vooral de koop
vaardij en de visserij bloeiden. In de
tweede helft van de 18de eeuw trad
het verval in. In de Franse tijd stag
neerde de handel vrijwel geheel.
De Nobelpoort.
Weergang ook 'n voordeel
De 19de eeuw was de meest armoe
dige periode voor Zierikzee. De stad
viel terug op haar centrumpositie
voor Schouwen-Duiveland en was
vrijwel uitsluitend nog van regionaal
belang. Maar de armoede had ook
voordelen. Hier stonden de oude ge
bouwen niet in de weg, was er geen
noodzaak om het stratenpatroon aan
te passen aan nieuwe verkeersbe-
hoeften en konden de grachten
intact worden gelaten. Vooral daar
door behield Zierikzee haar in vele
opzichten nog middeleeuwse karak
ter. Daarmee is niet gezegd dat alles
gespaard bleef. Zo werd een deel
van de Oude Haven gedempt, verd
wenen de stadsmuren en werden
drie stadspoorten afgebroken. Maar
