Wonen in Veere's Grote Kerk?
18
De Grote Kerk van Veere op een oude prent.
Leo van der Meule
ledereen weet dat wanneer een oester zich verslikt in een zandkorrel en
het ding niet meer uit zijn schelp kan lozen, er iets heel moois ontstaat:
een parel. Onze oesterprovincie bij uitstek is natuurlijk Zeeland, oes
ters bij de vleet, aan parels geen gebrek. Er ligt er onder andere een
aan een binnenmeer tussen Noord-Beveland en Walcheren, die hebben
ze een naam gegeven: Veere. Speciaal monumentenliefhebbers kunnen
hun hart ophalen aan deze perle fine, die haar glans zeker niet in het
minst ontleent aan de silhouet- en stadsbeeldbepalende Grote Kerk.
Een reusachtig bouwwerk met een
hele bijzondere bouwgeschiedenis,
maar ook een handenbinder en zor
genkind van de eerste orde. In dit
artikel bouwhistorische informatie,
het standpunt van de gemeente
Veere en de eigenaar, de Rijksge
bouwendienst (RGD) afdeling Zuid-
West, verantwoordelijk voor het on
derhoud, de problemen en mogelijke
oplossingen... en als het aan ons
ligt een kledderende oorvijg op het
eind.
Bij de bouw van de kerk in de late
vijftiende eeuw waren de beroemde
Zuidnederlandse bouwmeesters
Spoorwater en Keldermans betrok
ken. Gegeven dit feit is de kerk, ook
in zijn materiaalaanwending, een
fraai voorbeeld van de contacten en
wederzijdse beïnvloeding tussen de
Noord- en de Zuidnederlandse
bouwkunst in die dagen. De kerk
vloog achtereenvolgens in brand,
werd gebombardeerd, was hospitaal,
gesticht voor bedelaars, weer hospi
taal, kazerne, werd natuurlijk ook
nog eens tussendoor met sloop be
dreigd en is nu uiteindelijk in gebruik
bij de Stichting Delta Cultureel, die
de enorme ruimte gebruikt voor ex
posities en manifestaties.
Wat de kerk tevens zo bijzonder
maakt is haar omvang in verhouding
tot de grootte van de stad en de ge
loofsgemeenschap die zij bediende.
Bediende... want wat de kerk uniek
maakt is haar vroege buitengebruik
stelling als kerk. Na alle ingrepen en
veranderingen rest slechts een in
drukwekkende, ongemeubileerde
ruimte. Stilte tussen twee zinnen is
ook poëzie, een rustteken in een
compositie staat ook voor muziek,
leegte is wel degelijk architectuur en
dit laatste gaat zeker op voor
Veere's Grote Kerk. Stelt u het zich
eens voor: toerend door het Zeeuw
se land, of zeilend over de Zeeuwse
wateren, komt u in een juweel van
een stadje met een kanjer van een
kerk. U treedt er, enigszins aarze
lend - mag het wel? - binnen en
dan... misschien wel voor het eerst
in uw leven ervaart u wat het begrip
'ruimte' inhoudt.
Rijksgebouwendienst
Een gebouw van een dergelijke om
vang kost natuurlijk handenvol geld
aan onderhoud, om precies te zijn
50.000 per jaar. Dat is eigenlijk
nog te weinig, maar de RGD heeft
meer monumenten te onderhouden.
Zij gaf in de loop der jaren zo'n 7
miljoen uit aan de kerk, in het tragi
sche besef te kort te schieten. Het
huidige gebruik door Delta Cultureel
dekt al deze kosten bij lange na
niet.
De RGD besloot een oplossing te
zoeken door de kerk gedeeltelijk,
met name in de zijbeuken, geschikt
te maken voor bewoning in meerde
re lagen. Zij stelde de randvoor
waarden, ter bescherming van de
monumentwaarde van de kolos, op.
Die logen er niet om en mogen te-
samen met de hierboven genoemde
bedragen gelden als bewijs van de
serieuze zorg waarmee de RGD,
onder voor haar moeilijke omstan
digheden, dit monument omringt.
De aangetrokken architecten prof.
ir. J. van Stigt en ing. H. Lockefeer
konden een heel eind aan deze ei
sen tegemoetkomen. Toch meende
de Rijksdienst voor de Monumen
tenzorg in Zeist, waarvan het stand
punt volledig door de gemeente
Veere gevolgd en gedeeld wordt,
het plan af te moeten keuren. Niet
alle ingrepen ontzien de historische
bouwmassa in voldoende mate.
Een aantal ervan blijkt toch niet om
keerbaar zoals dwingend vastge
legd in de randvoorwaarden. Met
name de oplegging van de vloeren
wordt uit de tekeningen niet duide
lijk en men vreest blijvende aantas
ting van het oude werk. Ook de om
geving van de kerk ondergaat een
negatieve verandering, de omsloten
tuin wordt open wandelgebied en er
komt een parkeergarage. Hier dus
ook vermindering van de belevings
waarde.
Of zullen we zeggen onverengde
woede? Wat opvalt bij het lezen van
het toegestuurde materiaal, het be
kijken van de tekeningen, maar voor
al in de gesprekken met de betrok
kenen is dat een deel van hen het
met elkaar eens is: dit topmonument
moet gewoon, met een ruimer on
derhoudsbudget dan nu, blijven zo
als het is.
Bij de RGD denkt men genuanceer
der. De dienst geeft weliswaar de
voorkeur aan een culturele functie
maar totnogtoe diende deze moge
lijkheid zich niet een. De kerk van
Veere moet, volgens de RGD, omdat
het hier om een met gemeenschap-
geld overeind houden van een ge
bouw, een breder maatschappelijk
draagvalk krijgen. Het gebruik moet
meer omvattend zijn. Een woonfunc
tie is een mogelijkheid maar het best
vindt men bij de RGD een combina
tie van wonen en cultuur. Overigens
is het plan om de Grote Kerk een be
langrijke woonfunctie te geven intus
sen van de baan.
De gemeenteraad heeft het plan af
gewezen.
