Ideeënprijsvraag
Westergasfabriek
Bert Franssen
34
In Amsterdam is de stadsdeelraad Westerpark op zoek naar hergebrui-
ker(s) voor de Westergasfabriek. De raad wilde niet over één nacht ijs
gaan. En schreef een ideeënprijsvraag uit. 'ledereen' die een idee had
werd uitgenodigd dat kenbaar te maken. Twee of drie daarvan worden
uitgekozen voor nadere uitwerking en krijgen ook een prijs van maxi
maal 15.000,-. De inzendingstermijn is intussen afgesloten.
Tot het einde van dit jaar wordt het
grote complex aan de rand van het
centrum nog gebruikt door het Ge
meentelijke Energiebedrijf (GEB).
Maar dan komt het leeg te staan.
Het terrein waarop het rijksmonu-
niet telkens opnieuw te hinderen
werd er op 11 januari een kijkdag ge
organiseerd. Ik ging er heen, in de
verwachting dat mogelijk een groep
je van acht of vijftien min of meer ex
centrieke monumentenliefhebbers
De Westergasfabriek in Amsterdam, (foto Ernest Annyas)
ment staat is in het bestemmings
plan van de gemeente aangewezen
als uitbreiding van het bestaande
Westerpark. En dat heeft zo zijn ge
volgen. De nieuwe bestemming van
de fabrieksgebouwen zal moeten
aansluiten bij deze recreatieve func
tie. Ze moet overeenstemmen met
sfeer en gebruik van het park, en lig
ging van de gebouwen ten opzichte
van toegangen. Het terrein ligt aan
de rand van het centrum, halverwe
ge het Centraal Station en Station-
Sloterdijk. Een gunstige plek, niet al
leen voor autoverkeer, maar ook
voor de reizigers per openbaar ver
voer, als in het kader van de IJ-oe-
ver-plannen de ringlijn wordt doorge
trokken.
Om de medewerkers van het GEB
de vrieskou wilden trotseren om de
gebouwen - altijd slechts op een af
standje te bewonderen - nu eens
van dichtbij te aanschouwen. Ik was
dan ook niet weinig verbaasd toen,
in het prachtige kantoorgebouw van
de fabriek, waar de Stadsdeelraad
zelve sinds 1990 haar onderkomen
heeft, zich honderden belangstellen
den verzameld bleken te hebben. Er
was gratis koffie en gratis rondlei
ders, die te veel mensen om zich
heen kregen en moeilijk te verstaan
waren.
De dakconstructies zijn veelal uniek,
zoveel begreep ik er wel van. Ze
konden, in geval van een explosie,
gemakkelijk weggeblazen worden -
dat was beter dan dat het geweld
zich op de wanden richtte.
Eclectisch
De gebouwen zijn in renaissancis-
tisch-eclectische stijl ontworpen - ik
zie nogal wat romaanse elementen.
Voornaamste architect was I. Gos-
schalk. Kenmerkend is de hardrode
baksteen, die wordt afgewisseld met
versieringen in gele baksteen en na
tuursteen. De kapconstructies zijn
van ijzer, staal of hout. Helaas zijn in
de vijftiger jaren enkele gebouwen
afgebroken, waaronder de waterto
ren. Er zijn ook gebouwen toege
voegd, maar die worden gesloopt.
Meest indrukwekkende onderdeel
van het complex is het zuiveringsge
bouw. Zijn 208 m lange gevel strekt
zich uit langs de Haarlemmertrek
vaart. Het is een monumentaal, drie-
beukig pand onder met pannen ge
dekte zadeldaken. Het interieur viel
mij wat tegen, maar dat is persoon
lijk. Ik stelde me echter voor dat in
hergebruikte toestand de draagcon
structie van Polonceauspanten, gor
dingen, panlatten en tengels een
monumentaal effect zou kunnen
hebben Het gebouw zou vol
gens de deelraad geschikt kunnen
zijn als kantoorruimte, kleinschalige
sportvoorzieningen, ateliers, zalen-
verhuur en horeca.
Imponerend was wel het interieur
van de gashouder, met een als een
paraplu uitwaaierende ijzeren spant
en balkconstructie. 'Daar had het ca
sino zo in gekund,' zei iemand. Maar
daartegen zou het bestemmingsplan
met de eis van een 'zeer beperkt au
toverkeer' zich toch verzetten
Verontreinigd
Tot 29 maart 1960 werd in de gasfa
briek koolgas gefabriceerd. Dat heeft
tot gevolg dat de bodem ernstig ver
ontreinigd is, en daarvoor moet eerst
een oplossing gevonden worden.
Men weet nog niet of de grond inge
pakt of afgegraven gaat worden. In
elk geval zorgt het probleem voor
vertraging. Deelraadsvoorlichter
Bernard Visser verwacht dat het nog
minstens vijf jaar duurt voordat nieu
we bestemmingen gerealiseerd zijn.
Maar met de ideeën loopt het storm,
zegt hij. Er zijn er al heel wat binnen
gekomen. Ideeën van buurtbewo
ners, op één A-4'tje uitgewerkt, maar
ook plannen van grote architecten
bureaus, compleet met maquettes
en tekeningen. Voorbeelden van
ideeën? 'Een subtropisch zwempa
radijs, een kindercircus, een panne-
koekenhuis, een kermis, een theater,
een manege, een galerie, een mini-
bedrijventerreintje Maar het is
nog in het geheel niet duidelijk wat
het gaat worden. I J
