Herbestemming van drie Gelderse
fabrieksgebouwen
31
V.M.J.A.N. Col lette
De reizende Heemschut-tentoonstelling 'Jonge Bouwkunst 1850-1940
Gelderland' stelt naast diverse architectuurhistorische stijlen ook een
reeks z.g. monumenten van bedrijf en techniek in een helder daglicht.
Tot deze cultuurhistorisch waardevolle objecten horen onder meer: fa
brieksgebouwen, pakhuizen, winkels, boerderijen, water- en windmo
lens, benzinestations, spoorweggebouwen, sluizen, gemalen, bruggen,
dijkmagazijnen, veerhuizen, watertorens en transformatorenhuisjes.
Evenals elders in ons land dreigen
ook in Gelderland industriële monu
menten ten gevolge van functieverlies
steeds vaker gesloopt te worden.
Kennelijk kan of wil men er geen
nieuwe bestemming aan geven. Voor
al fabrieken moeten in dit geval het
loodje leggen, slechts in uitzonde
ringsgevallen komen zij voor herge
bruik in aanmerking. In dit artikel tre
den drie van deze gebouwen in het
voetlicht: bierbrouwerij Raaf te Heu-
men, die als zodanig weer draait, de
steenfabriek de Bovenste Polder te
Wageningen en de Tricotfabriek te
Winterswijk, waarvoor plannen voor
hergebruik ontwikkeld zijn.
vengistende bierbrouwerij - de Raaf -
van te maken. Op de vraag waarom
hij juist hier zijn bedrijf wilde starten,
antwoordt de vriendelijke en enthou
siaste brouwer: 'Ik ben altijd een lief
hebber van oude gebouwen geweest
en daarnaast zag ik er ook nog een
practisch voordeel in: ik kan het uit
buiten in mijn promotie naar buiten
toe. Want ik ging ervanuit dat als je je
als bedrijf wilt profileren, je dat of wel
met reclame-inspanning moet doen of
door je echte uitstraling. Bovendien
zou ik in een voormalige brouwerij vrij
gemakkelijk vergunning kunnen krij-
1984. Bijkomend voordeel was, dat
de villa reeds door de eigenaren was
opgeknapt. Aan de fabriek werd het
volgende gedaan: vervanging van de
helft van de vloeren, vernieuwing van
het dak behoudens een deel van de
spanten, herbouw van de omgevallen
schoorsteen, het bijmetselen van
muurdelen en herstel van de gietijze
ren ramen. Tevens werden er twee
dehands machines uit Duitsland geïn
stalleerd. De later gerestaureerde
vloermouterij en de wagenschuur fun
geren als respectievelijk museum en
proeflokaal. De mouterij is bijzonder,
omdat het nog de enige volledig in
tacte in Nederland schijnt te zijn. Van
het proeflokaal zijn een van de muren
en een deel van de balklaag oor
spronkelijk. Opbouw van de boerderij
in originele staat acht Hegger na veel
wikken en wegen niet meer mogelijk.
Circa 5 jaar geleden heeft hij de ge-
Bierbrouwerij Raaf te Heumen. Voormalige wagenschuur, nu proeflokaal, (foto V.M.J.A.N. Collette)
Bierbrouwerij Raaf
In de plaats Heumen, gemeente Heu
men, bezuiden Nijmegen en vlakbij
de grens met Limburg is de door
hoge bomen en weiland omgeven
bierbrouwerij Raaf, voorheen Bergzigt
geheten, gelegen. Het complex be
reikt men vanaf de Rijksweg via een
oprijlaan. Links van de laan ligt het
gave deel, dat uit de tweede helft van
de 19de eeuw stamt en gemeentelijk
monument is. Het bestaat uit een
fraaie villa, waarvan de achtergevel
door middel van de voormalige wa
genschuur verbonden is met de in
1911 deels gewijzigde fabriek. Rechts
ontwaart men een boerderij in ruïneu
ze toestand, die onder meer als ruim
te voor bieropslag fungeerde, en twee
losstaande schuren.
In de 19de eeuw groeide de fabriek
in handen van de familie Van den
Broek uit tot de grootste en modern
ste van Gelderland. Het bier, dat het
koninklijk wapen mocht voeren, werd
niet alleen in Nederland verkocht,
maar zelfs naar Java, Soerabaja en
Hong Kong geëxporteerd. Door de
economische malaise ging het vanaf
1880 met het bedrijf steeds meer
bergafwaarts en werd het rond de
Eerste Wereldoorlog bij gebrek aan
grond- en brandstoffen geheel stilge
legd. Maar dat betekende niet het de
finitieve einde van Bergzigt! In 1982
nl. kwam de heer Herm Hegger met
het idee er weer een ambachtelijk bo
gen om te brouwen, en dat lukte dus,
en ik wilde per se niet op een indus
trieterrein.'
Mouterij bijzonder
Blijkbaar zag Hegger er niet tegen op
het verwaarloosde complex zoveel
mogelijk te restaureren en te renover
en: 'In de Middeleeuwen konden ze
kathedralen bouwen, dan moet ik
toch wel een fabriekje kunnen opbou
wen.' De herstelwerkzaamheden
duurden van juli 1983 tot augustus
meente verzocht het toen nog in re
delijke staat verkerende pand op de
monumentenlijst te zetten, maar deze
zou het om financiële motieven niet
gewild hebben. Nieuwbouw met een
min of meer dezelfde gevelindeling,
maar van een geheel modern interi
eur voorzien, zal de ruïne vervangen.
De tweede fase van de bierproduktie,
het gisten en lageren, vindt dan niet
meer in de fabriek, maar daar plaats.
Deze verandering heeft niet zozeer
met een capaciteitsprobleem te ma-
