Kerkepad 1992
13
naamde 'nachtarchitectuur'. De afge
ronde gevelvlakken van bioscopen
gingen als neutrale achtergrond die
nen voor neonlicht. Het publicitaire
aspect werd steeds meer in het ont
werp geïntegreerd, met bijzondere
aandacht voor aangepaste lettervor
men en verlichting. Door al deze ont
wikkelingen werd bioscooparchitec
tuur ook interessant voor Avant-Gar-
de architecten als Van Doesburg,
Rietveld en Duiker. De twee laatstge
noemden ontwierpen respectievelijk
bioscoop Vreeburg (1936) in Utrecht
en Cineac Handelsblad (1934) in
Amsterdam. De Cineac was overi
gens een voorbeeld van een actuali
teitenbioscoop, waar doorlopend film
en wereldnieuws werd vertoond.
Functieverandering
Na de impasse van de Tweede We
reldoorlog werden er in de jaren '50
nog vrij veel bioscopen gebouwd die
in hun sobere vormgeving nauwelijks
herinneren aan hun grote voorgan
gers. De opkomst van de T.V. luidde
de doodstrijd van vele bioscopen in.
Om de concurrentie het hoofd te bie
den gingen vele buurtbioscopen er
toe over alleen nog maar sex- en
knokfilms te programmeren. Het uit
commercieel oogpunt succesvolle
opsplitsen in kleinere zaaltjes in de
jaren '70, was noodlottig voor veel
oude bioscoopinterieurs. De komst
van de video betekende een definitie
ve klap voor de bioscoopbranche.
Bioscopen sloten hun deuren, wer
den afgebroken of veranderden in ta
pijtenhal, winkel of zelfs religieus
centrum.
Weinig bescherming
Met het behoud van oude bioscoop
gebouwen in Nederland is het treurig
Voormalige Minerva-bioscoop aan de Paslaan in Apeldoorn. (1985) Thans gebouw van de
Evangelische Gemeente 'Menorah'.
gesteld. Natuurlijk blijft Tuschinski het
paradepaardje van de Nederlandse
filmwereld en is vanwege zijn archi
tectonische waarde een beschermd
rijksmonument. Maar het zou jammer
zijn wanneer we in de toekomst al
leen nog maar naar dit uitzonderlijke
voorbeeld kunnen verwijzen. Vooral
in de kleine provinciesteden, waar
commercie en modegevoeligheid
veel minder beeldbepalend geweest
zijn, valt nog genoeg interessants te
ontdekken. De in het artikel aange
haalde voorbeelden bewijzen dat.
Bovendien tonen ze eens te meer
aan dat Tuschinski meer een kostba
re uitzondering dan regel is.
Herbestemming
Ook voor de bioscoop als gebouw
type geldt dat behoud ervan staat of
valt met het vinden van een nieuwe
bestemming. De functie van café,
theater of concertzaal lijkt hierbij nog
het meest voor de hand te liggen.
Roxy in Amsterdam en Luxor in Arn
hem zijn daar goede voorbeelden
van. Maar de toestand blijft zorgwek
kend. In ieder geval moet er eerst
een goede inventarisatie komen. Mis
schien dat hier een mooie taak ligt
weggelegd voor het vorig jaar in het
leven geroepen Projectbureau voor
Industrieel Erfgoed.
Drs. P. Tekelenburg is kunsthistoricus
te Utrecht met als specialisatie jonge
bouwkunst.
Route 1:
Apeldoorn en omgeving, uitzending
maandag 8 juni 1992, 18.55, Ned.
I; bezoeken: zaterdag 15 en zater
dag 20 juni 1992.
Route 2:
Zeeuws-Vlaanderen (Breskens
e.o.), uitzending maandag 15 juni
1992, 18.55, Ned. I; bezoeken: za
terdag 20 en zaterdag 27 juni 1992.
Route 3:
Schagen (NH) e.o. (nog niet vast),
uitzending maandag 22 juni 1992,
18.55, Ned. I; bezoeken zaterdag
27 juni en zaterdag 4 juli.
Route 4:
Bad Bentheim (Dld.) e.o. (grens
overschrijdende route), uitzending
maandag 24 augustus 1992, 18.55,
Ned. I; bezoeken zaterdag 29 au
gustus en zaterdag 5 september
1992.
Route 5:
Friesland (route nog niet bekend),
uitzending maandag 31 augustus
1992, 18.55, Ned. I; bezoeken za
terdag 5 en zaterdag 12 september
1992.
Route 6:
Roermond (stadsroute), uitzending
maandag 7 september 1992,
18.55, Ned. I; bezoeken zaterdag
12 en zaterdag 19 september
1992.
Deze routes geven slechts globaal
de locaties aan. De routes zelf ma
ken nog punt van onderzoek uit.
Voor de stadsroute 1993 is voorlo
pig Zutphen voorzien. Voor de
grensoverschrijdende route wordt
voor dat jaar aan Antwerpen ge
dacht, dat dan Culturele Hoofdstad
van Europa is.