Forteiland Pampus: Symbiose van architectuur en natuur Olga van der Klooster 56 'Hoe lang duurt het nog?' vraagt een duidelijk verveelde passagier aan de ober die - in de drie kwartier dat onze boot al voor de Oranjesluizen ligt te wachten - steeds vaker en sneller met heerlijk appelgebak en broodjes mijn tafel passeert. 'Dat is moeilijk te zeggen meneer', ant woordt deze, 'het is wel eens gebeurd dat we twee uur voor een plaats in de sluis hebben moeten wachten'. Een lichte zucht van teleurstelling stijgt op uit het gezelschap toeristen, (zo'n honderd in getal). 'Ach', zegt een ietwat mollige dame, 'wat geeft 't, we hebben vakantie...ja toch?' De daad bij het woord voe gend halveert zij gretig met beide handen haar appelgebak. 'Kijk Henk, een ouwe zeilboot!', smakt ze en ze wijst met haar slagroomvingers en thousiast naar buiten. 'Ik wil Pampus zien', antwoordt Henk kortaf. We hebben geluk. Na tien minuten zet onze boot zich in beweging en stevent langzaam op de geopende sluisdeuren af. Daarna gaat het snel. Het waterpeil in de sluis stijgt (ca. 30 cm), de trossen worden weer losge gooid en eindelijk kiezen we het rui me zeesop. Niet voor lang, in de ver te doemt onze eindbestemming al als een klein mistig streepje op: Pampus! Voor Pampus liggen Pampus is een klein fort, gelegen op een kunstmatig eiland in het IJssel- meer, even ten noorden van Muiden. Het werd in de 19e eeuw gebouwd en met de voltooiing ervan was de Stelling van Amsterdam, een ring van fortificaties die in een straal van 15 kilometer om de stad lag, com pleet. Aanvankelijk was de verdedi ging vanaf de Zuiderzee in oorlogs tijd gewaarborgd door een vloot oor logsschepen en door een natuurlijke verhoging in de IJmonding, 'het Pampus' genaamd. (Slechts een klein gelukje bij een ongeluk want het normale scheepvaartverkeer on dervond alleen maar ernstige hinder van deze zandbank. Menig schip en zeeman hebben er - in afwachting van gunstig tij of een scheepska meel* - soms dagen 'voor pampus gelegen'.) Toen de Duitsers in de oorlog te gen de Fransen de gevreesde 'Weespe' inzetten - een gepantserde oorlogboot die een gering diepgang had - wilde het paniekerige Holland maatregelen treffen. Daarom werd ten zuid-oosten van 'Het Pampus' in 1887 een begin gemaakt met de aanleg van een kunstmatig eiland. Velen betwijfelden echter of de bouw van een fort wel zo noodzakelijk was, want de Weespe was al na kor te tijd weer uit de vaart genomen en bovendien waren de kustbatterijen op de Diemerdam en de Durgerdam ter weerszijde van de IJmonding ver beterd. De urgentie van het fort nam men dan ook niet echt serieus en de in Duitsland omgesmolten. Als dan na de Tweede Wereldoorlog de op ruimingsdienst er de niet-verwijder- bare explosieven tot ontploffing brengt en het fort ten slotte ten prooi valt aan souvenirjagers en plunde raars, is er van Pampus niet meer over dan een ruïne. Het eiland beantwoordt dan ook niet aan het fantasiebeeld dat velen de afgelopen tijd van een zeefort hebben gekregen. Er zijn geen tele visiesterren die er in de donkere ka mers en mysterieuze gangen op zoek zijn naar sleutels en geheime Het eiland 'Pampus'. bouwwerkzaamheden duurden lang: 8 jaar. Het zeefort, vernoemd naar de na bijgelegen zandbank Pampus, heeft daarna eigenlijk nooit een fortwaar dig bestaan gekend. Nooit bulderden zijn kanonnen en in de tweede we reldoorlog kreeg het - notabene door de vijand - slechts een onbe duidend bijrolletje toebedeeld. Ge huld in zeildoek en latten diende het als 'slagschip' waarop de Duitsers met hun duikbommenwerpers oefe ningen uitvoerden. De twee pronte geschutskoepels van Krupstahl wer den gemakshalve gedemonteerd en codes - zoals in het t.v. programma 'Fort Beauyard'. Ook is er geen tove naar die je een raadseltje opgeeft. Pampus heeft zo zijn eigen karakte ristieke waarde en charme. In histo risch en architectonisch opzicht is het van betekenis omdat dit het eni ge fort-eiland is dat Nederland rijk is. Ook is uit de huidige staat nog heel duidelijk op te maken hoe het fort was ingedeeld en hoe het volgens de typische defensiesystemen van de 19de eeuw zou hebben gefuncti oneerd (sindsdien is er - mede door de ontwikkeling van vliegtuigen - veel veranderd). De bekoring van

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1991 | | pagina 56