Sprokkelingen uit
Heemschuts verleden
31
Mooi Nederland
Meerenberg
Een hoed uit Parijs
La Pineta van
Ravenna
J Th Balk
Bij de oprichting van Heemschut
heeft men zich ernstig bezonnen op
de naam. In eerste opwelling koos
men voor 'Mooi Nederland'. Ter ver
gadering van 8 juni 1910 maakten
verscheidene afgevaardigden be
zwaar tegen deze naam. De Com
missie van Voorbereiding kwam
daarna voor de dag met Heemschut.
Deed dit denken aan de in 1905 op
gerichte Heimatschutzbund in Zwit
serland of aan de in 1904 in het verre
Dresden gestichte Heimatschutz
bund? De Commissie van Voorberei
ding spanden Gerbrand Adriaansz.
Brederode en P. C. Hooft voor hun
karretje: komt het woord schut bij hen
niet voor in de betekenis van be
scherming? De 'schutters' bescherm
den hun steden en - maar hij werd
niet genoemd! - Speenhoff bezong
ook hen! Wat het woord heem betreft
- dat komt in Nederlandse plaatsna
men voor als Heemskerk en Heem
stede en heem is een goed Neder
lands woord. Wat wilde men nog
meer? De naam Heemschut werd
aangenomen. Onder die naam kreeg
de vereniging bij Koninklijk Besluit
van 1 september 1911, no. 52,
rechtspersoonlijkheid.
Er was een tijd dat een verwijzing
naar Meerenberg kwalijk werd opge
vat - Meerenberg was immers de
naam van een krankzinnigengesticht
bij Santpoort dat door de provincie
werd geëxploiteerd. De provincie
Noord-Holland was de enige provin
cie die dergelijke ziekenhuizen heeft
gesticht. De jonge Bond Heemschut
bemoeide zich al kort na de totstand
koming van de Bond in 1911 met
Meerenberg. De duinstreek vlak te
genover het gesticht werd ontsierd
door alle bomen te kappen en het ge
accidenteerde terrein vlak te maken.
Er werden enige rechte straten aan
gelegd om er huizen aan te bouwen
voor de beambten van het gesticht.
Heemschut steunde de actie tegen
deze kaalslag. 'Nu de provinciale sta
ten in deze zaak gemoeid zijn gewor
den mag worden verwacht dat niet
verder op deze wijze zal worden
voortgegaan', verklaarde de eerste
secretaris van Heemschut, A. W.
Weissman, tijdens een voordracht op
een conferentie over het bouwkundig
element bij de bescherming der
schoonheid van Nederland.
A. W. Weissman, die als oprichter
van Heemschut onze bijzondere aan
dacht verdient, was architect. Hij
bouwde o.m. in Amsterdam het Ste
delijk Museum. Er is in Geuzenveld,
de meest westelijke tuinstad van Am
sterdam, een straat naar hem ge
noemd. Op 15 oktober 1958 viel
daarover een raadsbesluit. Maar
Weissman keek ook naar buiten en
keerde zich o.a. tegen de wansmaak
die in die dagen ten plattelande naar
buiten trad. 'Zo zet ook de Friese
boerin den nieuwsten hoed uit Parijs
op haar gouden kap en bederft daar
door den indruk die dit prachtig oud
hoofddeksel maakt'. Op een congres
over de relatie tussen bouwkunstige
A.W. Weissman, de oprichter van Heemschut,
naar een schilderij van Georg Reuter.
elementen en de bescherming van
de schoonheid van Nederland vertel
de Weissman zijn hoorders: 'Ik kwam
onlangs in een der meest welvarende
dorpen in ons land, dat velerlei han
del en nijverheid heeft. Er wordt daar
geld gewonnen, dat merkt men aan
stonds als men op de Stationsweg
komt, die de spoorlijn met het eigen
lijke dorp verbindt. Daar staan tal van
huizen, die op velerlei wijze zijn op
gepronkt. Maar de welvarende dor-
Mr. W.B. Buma, de eerste voorzitter van de
Bond Heemschut.
pelingen die deze woningen lieten
bouwen, achtten het toch niet ver
standig er al te veel voor uit te geven.
En daarom is de pracht niet gezocht
in de kostbaarheid of de deugdelijk
heid der bouwstoffen, maar in de
overdaad der goedkope versierselen.
Zulk een Stationsweg is een droevig
voorbeeld van wansmaak'.
Bij Ravenna lagen eens zeer uitge
strekte pijnbossen, la Pineta. De Ro
meinen bouwden van het hout van dit
bos hun oorlogsvloot, later inspireer
de het de uit zijn vaderstad Florence
verbannen dichter Dante tot de eer
ste strofe van zijn Goddelijke Come-
die: in het donkere woud. En eeuwen
later galoppeerde door la Pineta
Lord Byron met zijn geliefde Teresa
Guiccioli. Maar in de beginjaren van
deze eeuw liep wat er was overge
bleven van la Pineta gevaar omge
hakt te worden. In 1903 kwam in Ita
lië echter een wet tot stand waarin dit
natuurmonument werd beschermd
tegen verdere aanslagen. Dit feit
voerde de eerste secretaris van
Heemschut, Weissman, aan als blijk
van het groeiend besef tot bescher
ming van de natuur, een besef dat in
Frankrijk in 1901 leidde tot de oprich
ting van de Société pour ia Protecti-
on des Paysages de France. De so
ciété wist een wet aangenomen te
krijgen tot bescherming van het
mooie landschap en van natuurmo
numenten. Zo redde men het bos
van St. Germain van de houthakkers
en bleven de rotsen bekend als de
Vier Heemskinderen in het Maasdal
