Organische baksteenarchitectuur contra
kille vliesgevel
Everhard Jans
19
De fantasie weer aan de macht'
De recente verschijning van het druktechnisch schitterend uitgevoerde
'glamour'- tijdschrift 'Baksteen', uitgegeven door het Koninklijk Ver
bond van Nederlandse Baksteenfabrikanten sinds 1990 geeft aanleiding
tot architectonische bespiegelingen.
Nu het postmodernisme een duide
lijke reactie te noemen is op de laat
ste stuiptrekking van bloedeloze
Bauhausnavolgers, is baksteen her
ontdekt als bouwmateriaal.
Hans de Muinck Keizer, directeur
van het Koninklijke Verbond van Ne
derlandse Baksteenfabrikanten in
het fraai gelegen Gelderse De
Steegh, komt me tegemoet in een
smaakvol gemoderniseerde hal met
goed gedetailleerde Jugendstildeu-
ren en baksteenornamentiek aan
alle wanden.
In zijn jeugd al raakte de Muinck Kei
zer in de ban van de landschappelijk
goed gelegen baksteenfabrieken
langs onze grote rivieren.
De omstreden bouwmeester Van
Gooi, volgens Gerrit Komrij'de aller
belabberdste architect van Neder
land' verklaarde in 1986: 'Baksteen
is pas goed als ie mooi oud wordt'
en: 'Het is een steen, die helaas bin
nen de sociale woningbouw niet
meer mogelijk is.' Een volkomen on
juiste en gedateerde uitspraak, gelo
genstraft tijdens iedere treinreis door
Nederland.
Postmodernisme
Al in 1945 werd de term postmoder
nisme in de architectuur gebruikt
door Joseph Hudnut in 'Architectural
Record' en wel in zijn artikel 'The
postmodern house'.
Er is sprake van 'a new sensibility',
een nieuw soort gevoeligheid. Men
pikt de gevoelloze lijnvoering van
veel tweede en derde rangs-gebou-
wen niet meer. Aldo van Eyck met
zijn structuralisme was de wegberei
der van de reactie op hoekige vor
men.
Charles Vandenhove, sinds 1980
naam makend als architect in België,
deed in het ontwerpproces alles wat
'Bauhaus' verboden heeft. Zijn archi
tectuur is een spel met de geschie
denis, waarin duidelijke citaten voor
komen.
Vandenhove stelde vast: 'We kunnen
het ons niet permitteren maling te
hebben aan onze voorgangers, zo
als de Bauhausbeweging dacht. Dat
is onmogelijk- dat is een impasse.'
Baksteen al in Mesopotamië
Hans de Muinck Keizer legt mij in
zijn ruime kamer uit, dat de meedo
genloze victorie van de nieuw-zake-
lijke vliesgevel sinds 1920 de kennis
van dragend metselwerk in de bouw
wereld bijna verloren heeft laten
gaan.
Heden ten dage is het mogelijk, mor
tel direct met spuiten aan te bren
gen, waardoor de metselaar minder
hoeft te bukken en te draaien (slecht
voor zijn rug).
Via computermodellen worden de at
mosferische omstandigheden van
baksteenmuren geanalyseerd, en de
invloed van zure regen, door het Ko
ninklijk Verbond van Baksteenfabri
kanten. Men heeft 20 mensen in
dienst, waaronder een architect. Er
zit duidelijk toekomst in de fabricage
van vormstenen, zoals dat bijvoor
beeld gebeurt bij Biezeveld BV te
Reuver, Bato's Gilde BV Xe Heere
waarden en Baksteengroep
Desimpel in Udenhout.
In Engeland is over de moderne toe
passing van baksteen meer nage
dacht dan in Nederland.
Het blijft fascinerend, dat dit bouw
materiaal al sinds de dagen van
Mesopotamië (ziggurath) gebakken
en ongebakken wordt toegepast. In
de oud-Romeinse architectuur was
de baksteenconstructie met marmer
of andere natuursteen bekleed.
West- Europa
Omstreeks het jaar 1000 startte de
Europese baksteenarchitectuur in de
Mediterane bakermat van de kunst:
Italië.
Ze had in de dertiende eeuw de Ne
derlanden, Duitsland en Denemar
ken al bereikt. De Groningse en Frie
se dorpskerkjes op terpen en wier
den zijn hier de vroegste voorbeel
den van.
Organische architectuur
Vandaag de dag is de organische ar
chitectuur in de trant van het veelbe
sproken NMB- kantoorgebouw in
Amsterdam- zuidoost een nieuwe
doorbraak van gevoelsmatig, bijna
geboetseerd bouwen. Het is duidelijk
dat de rechte hoek in de ons omrin
gende natuur niet voorkomt.
De rechte lijn wordt altijd gecombi
neerd met golfbeweging en cirkel.
Dat zien we ook al in de ontwerpen
van de in 1923 gestorven Amster-
Het NMB-hoofdkantoor in Amsterdam-Zuidoost van architect Ton Alberts (foto NMB).
