Nieuwbouw stadhuis Franeker
in historisch stadscentrum
9
Rita Mulder-Radetzky en Broor S. Adema
Op 3 april 1990 berichtte de Leeuwarder Courant over de voorgenomen
uitbreiding van het eeuwenoude Martenahuis aan de Voorstraat 25 te
Franeker. Hierin moest het nieuwe gemeentekantoor van Franekeradeel
onderdak krijgen, omdat de huisvesting van de ambtenaren te wensen
overliet. Er zou geen sprake van een prestige-object zijn maar men wil
de alleen het ruimtegebrek opheffen. Behalve het terrein achter het Mar
tenahuis werden nog twee locaties genoemd: achter het historische
stadhuis (1591) in prachtige renaissance-stijl aan het Noorden bij het
IJsbaanpad. Het door de gemeente ingeschakelde adviesbureau Kruis
heer Partners te Rotterdam gaf na een ingesteld onderzoek de voorkeur
aan nieuwbouw achter het 15de eeuwse Martenahuis.
In december 1990 sprak het college
van B W behalve één wethouder
zich uit voor een centrale huisves
ting. Een plaatselijke politieke partij,
Gemeentebelangen, wilde nog geen
definitieve keus maken maar kwam
tevens met het voorstel om een ont
werp voor een nieuw gemeentehuis
aan de Harlingerstraatweg (buiten
het centrum) te laten maken. De ver
eniging Vrienden van Franeker vond
de keus voor de locatie achter het
Martenahuis absurd. De P.C. van
Heemschut vernam het artikel in de
Leeuwarder Courant met verbazing
en won informatie in omtrent de
plannen. Heemschut liet bij brief aan
de gemeente weten geschrokken te
zijn van de plannen die naar hun
mening het karakter van de oude
stadsstins zou aantasten terwijl de
tuin ook door nieuwbouw zou wor
den bedreigd. Naar aanleiding van
deze brief is er een discussie ont
staan tussen leden van de P.C. De
ene partij was van mening dat de
aantasting van het historische ge
bouw en de tuin, die een onlosmake
lijke eenheid vormen, niet accepta
bel is. De andere groep vond dat het
belang van handhaving van de func
tie van een gemeentehuis in de bin
nenstad moet prevaleren boven het
historische belang van de locatie.
Deze twee meningen zullen hieron
der verder worden toegelicht. De ar
gumenten van de eerste groep stoe
len op de historische waarde van het
huis en de tuin, die hier nader zal
worden uiteengezet.
Het Martenahuis dateert uit de 15de
eeuw en werd gebouwd in opdracht
van de adellijke familie Martena. Het
L-vormige bakstenen gebouw met in
de 'oksel' een achthoekige toren is
een typisch voorbeeld van een Frie
se adellijke woning in de stad, met
als hoofdvertrek een zaal. Tot 1895
werd het huis door voorname fami
lies bewoond. Toen kocht de ge
meente Franekeradeel het aan met
de bedoeling er het gemeentehuis te
vestigen, wat sindsdien niet veran
derd is.
Achter het gebouw ligt een fraaie
stadstuin met een interessante ge
schiedenis. Zo is omstreeks 1700 de
tuin in de formele stijl a la Le Nötre
ingedeeld in parterres (tuinvakken)
met symmetrisch geschoren heggen.
Deze waren gecompleteerd door
exotische gewassen en zeldzame
heesters. De toenmalige eigenaar
bezat een oranjerie achter in de tuin
en was een liefhebber van uitheem
se planten. Zo werden waarschijnlijk
de stinsenplanten door hem ge
kweekt. Zeldzame exemplaren van
deze planten, oorspronkelijk afkom
stig uit Midden- en Zuid-Europa sie-
Gezicht op de tuin achter het Martenahuis te Franeker. Links van het huis is de nieuwbouw gepland.
