De Oud Friese Greidboerderij te Wartena
JA. Mulder
42
In het midden van het dorp Wartena, gelegen aan de rand van het Friese
Waterland, staat een ogenschijnlijk onbelangrijke boerenwoning. Zij be
staat uit een eenvoudig voorhuis, met op de westzijde onder een aflegering
van het dak een melkkelder. Achter, aan het huis gebouwd, een lang stalge-
deelte onder een lagere noklijn dan de woning. Aan de oostzijde een met
riet gedekte zeskantige hooiberg waarvan de roeden aan het begin van
deze eeuw met ruw gezaagde en zwartgeteerde planken zijn omtimmerd.
Het geheel staat op een verhoogde
huisplaats op een ruim erf.
Dit eenvoudige gebouw vertegen
woordigt het enige bewaard geble
ven oudste boerderijtype in Fries
land. Het is een zogenoemde Oud
Friese Boerderij van het langhuisty-
pe. Dit schuurloze boerderijtype be
stond uit een woongedeelte met een
daarachter gelegen lager stalgedeel-
te, waarin de koeien in een dubbele
rij twee aan twee met de koppen
naar de muur werden gestald. Het
hooi, de wintervoeding voor het
hoornvee, werd in een losse hooi
berg naast het stalgedeelte op het
erf bewaard.
In de 16de eeuw ontwikkelde zich
tussen het woongedeelte en de stal
een afzonderlijke karnruimte, waar
de in de melkkelder opgeroomde
melk tot boter werd gekarnd. Ge
deeltelijk is de karnruimte evenals de
melkkelder in de boerderij te Warte
na nog aanwezig. Het hier beschre
ven boerderijtype bepaalde tot ver in
de 17de eeuw het silhouet van het
Friese landschap. In de loop van de
16de eeuw, maar vooral in de twee
de helft van de 17de eeuw begon
men de stal en de hooiberg onder
één hoog schuurdak te brengen.
Hierdoor ontstond de voor Friesland
zo kenmerkende boerderij van het
kop-hals-romp type (kop woning,
hals karnruimte en keuken en
romp stal, hooitassen en deel). In
de loop van de 18de eeuw begon
men vervolgens ook het woonge
deelte en het karngedeelte met de
melkkelder onder het dak van de
grote Friese schuur te brengen,
waardoor de Friese stelp ontstond.
Dit boerderijtype verbreidde zich
zeer snel vanaf het einde van de
19de eeuw over Friesland en be
hoort naast de kop-hals-romp tot het
meest kenmerkende traditionele
boerderijtype in Friesland.
Beide typen, kop-hals-romp en de
stelp zijn echter ontwikkeld uit het
prototype van de Friese boerderij:
Het Oude Friese Langhuis. Dit type
boerderij heeft zich het langst ge
handhaafd in het waterrijke Lage
Midden van Friesland. Naast nog en
kele verminkte restanten onder
Grouw is de Oud Friese Greidboer
derij Xe Wartena de enige vertegen
woordiger van dit oude type dat ons
nog is overgebleven. Greidboerderij
(Greide is weiland) wil zeggen dat
het een boerderij is, bestemd voor
het weide-c.q. melkveebedrijf. De
boerderij is in plm. 1725 gebouwd.
Uit onderzoek is echter gebleken dat
de huisplaats vanaf het midden van
de 13de eeuw ononderbroken be
woond is geweest. Uit oude 16de
eeuwse registers blijkt, dat bij de
boerderij ruim 82 pondemaat land
behoorde, waarmee zij één der
grootste en belangrijkste boerderijen
van Wartena is geweest. Tot in de ja
ren zeventig werd er een volwaardig
veehouderijbedrijf uitgeoefend.
De stichting De Oud Friese Greid
boerderij te Wartena heeft tijdig het
boerderijtype onderkend. Zij heeft
restauratieplannen laten maken, die
thans wachten op goedkeuring door
Monumentenzorg. Daarnaast is de
stichting bezig de benodigde gelden
voor het niet subsidiale deel der res
tauratie bijeen te krijgen. Het belang
van het behoud van deze unieke
boederij in Wartena wordt nog eens
benadrukt door het feit dat zij in dit
jaar prijkt op één der Zomerpostze-
geis.
J.A. Mulder is bestuurslid van de
Stichting Historisch Boerderij-onder-
zoek.
De Oud Friese Greidboerderij te Wartena, vanuit het zuidwesten gezien.