25
De kerk van Hogebeintum op een terp.
(foto WW)
Dijken zonder waterkerende functie
worden afgegraven, petgaten en
dobben volgestort, historische boer
derijen afgebroken, grachten ge
dempt en erfbeplantingen gekapt.
Overheidsbeleid
Via het landinrichtings-, natuurbe-
schermings- en ruimtelijke orde
ningsbeleid heeft de overheid grote
invloed op de inrichting van het land
schap. Omdat de belangen van de
landbouw, natuur en landschap
steeds strijdiger zijn geworden tracht
de overheid beide belangen te be
hartigen door ze ruimtelijk te schei
den. De waardevolle cultuurland
schappen kenmerken zich echter
juist door een sterke verwevenheid
van landbouw en natuur en land
schap. Om deze landschappen te
behouden zijn de zogenaamde Gro
te Landschapseenheden (GLE's)
aangegeven waarbinnen de verwe
venheid in stand gehouden moet
worden. In Friesland zijn dat Gaas-
terland en het Zuidwest Friese Me
rengebied, het Centrale Merenge
bied, de Friese Wouden (omgeving
Beetsterzwaag), de Tjongervallei
rond Oldeberkoop en het houtwal
lengebied tussen Buitenpost en Oos-
termeer. In alle andere gebieden
wordt functiescheiding nagestreefd
waarbij landbouw eerste prioriteit
heeft.
Het ruimtelijk ordeningsgebied is
erop gericht de beschikbare ruimte
zo te bestemmen, dat alle functies
een plaats krijgen in een gebied. De
gemeentelijke bestemmingsplannen
Buitengebied spelen in dit beleid een
belangrijke rol. Sinds 1965 zijn ge
meenten verplicht om een bestem
mingsplan buitengebied te maken.
Met zo'n plan kunnen natuur en
landschap beschermd worden. He
laas beschikken nog steeds vrij veel
gemeenten in Friesland niet over
een volledig bestemmingsplan bui
tengebied.
Een bestemmingsplan op zichzelf
biedt echter ook nog geen garantie
voor bescherming van het cultuur
landschap. Essentieel voor de be
scherming is de naleving en handha
ving van de vastgestelde plannen en
daar schort het aan. De voorschrif
ten worden door de grondgebruikers
niet nageleefd en de overheid con
troleert onvoldoende.
Milieuorganisaties
In Friesland is naast de Bond Heem
schut een aantal particulieren milieu
organisaties actief voor bescherming
en behoud van het cultuurlandschap.
In de eerste plaats doet de Stichting
Friese Milieuraad dat door het beleid
van de overheden kritisch te volgen
en waar nodig te becommentariëren.
De Stichting Instandhouding Land
schapselementen Friesland (SILF)
Heide bij Duurswoude. (foto WW)
onderhoudt waardevolle landschaps
elementen als petgaten, dobben,
houtwallen en houtsingels. It Fryske
Gea koopt bijzonder waardevolle en
kwetsbare gebieden aan om ze zo te
behouden. De vereniging Natuurmo
numenten en Staatsbosbeheer heb
ben eveneens enkele terreinen in
beheer. Ook de Bond Heemschut zet
zich in Friesland in voor de bescher
ming van typische landschapsele
menten. Toch kunnen deze organi
saties de aantasting van het land
schap als geheel niet voorkomen.
Toekomst van het landschap
De veranderingen in het landschap
zijn een gevolg van de wijze waarop
de mens er gebruik van maakt. Alle
landschapselementen hebben altijd
een functie gehad en het wegvallen
van zo'n functie had verdwijning van
het landschapselement tot gevolg.
Vroeger kwamen daar andere nieu
we functies voor in de plaats. Het
landschap is zo altijd in verandering
geweest. Krampachtige pogingen
om het in zijn huidige staat vast te
houden zijn daarom gedoemd te
mislukken. Het behoud zou zich
moeten richten op het vasthouden of
herstellen van natuurlijke functies.
Analoog met de stadsvernieuwing
zou een proces van landschapsver
nieuwing op gang moeten komen.
Daarbij dienen oude landschapsele
menten nieuwe functies te krijgen
zodat ze blijven bestaan.
Het concept 'ecologische infra
structuur' kan een oplossing bieden.
Geïsoleerde natuurgebiedjes worden
in dit plan weer met elkaar verbon
den. Dat kan door lijnvormige ele
menten in het landschap zoals weg
en spoorbermen, dijken, waterlopen,
elzen- en houtwallen op elkaar aan
te laten sluiten. Zij kunnen als migra
tiepaden fungeren en bieden een
groeiplaats voor de vegetatie. Land
schapselementen als kolken, dob
ben en petgaten kunnen als 'tussen
station' fungeren tussen de grote na
tuurgebieden.
In het Natuurbeleidsplan 1989 is
de overgang van het veengebied
naar het Drents plateau als ecologi
sche hoofdstructuur in Friesland be
stempeld. Andere ecologische struc
turen moeten daarop aansluiten,
deze structuren zullen in het kader
van herinrichtingsprojecten en ge
meentelijke landschapsbeleidsplan
nen gerealiseerd moeten worden. Al
leen dan kan de achteruitgang van
het cultuurlandschap tot staan ge
bracht worden.
Louwrens Hacquebord is bestuurslid
van de Milieufederatie en hoofddo
cent aan de faculteit Letteren van de
Universiteit van Groningen.
