Él
iin
21
Boorne, staat een oud dorpsschool
tje (foto 4). Een fraaien, kleine ne
derzetting is Greonterp. Behalve een
boerderij en een klein aantal huizen
telt het dorpje een fraai gerestau
reerd miniatuur-torentje: een stenen
klokkestoel uit 1822 (zie omslag).
Een kerk ontbreekt hier vanouds.
Metslawier, een beschermd
dorpsgezicht ten noord-oosten van
Dokkum, is een interessant dorp.
Vlak tegen de kerkterp zijn hier
fraaie steegjes met historische hui
zen: de 'tsjerkebuorreri (foto 6).
Even verder staat een fraaie boerde
rij/herberg (foto 7).
Plaatsnamen
Een tocht door Friesland is niet al
leen boeiend vanwege de monu
menten en het landschap, maar ook
door de bijzondere plaatsnamen.
Wat zullen plaatsen als Moddergat,
Lions, Luxwoude, Sexbierum, Lutje-
lollum, Slappeterp, Moskou, Rotte-
valleen Reitsum te bieden hebben?
Elke speculatie hierover zal zinloos
zijn. De namen van de Friese dorpen
genieten binnen cultuurminnend Ne
derland waarschijnlijk de meeste be
kendheid bij liefhebbers van histori
sche orgels. Veel Friese dorpen heb
ben namelijk niet alleen prachtige
oude kerken, maar ook fraaie oude
orgels.
Kaal en vlak
Friesland heeft de naam een kaal en
vlak land te zijn. Veruit het kaalste
en vlakste landschap tref ik in het
De 'tsjerkebuarren' (kerkbuurt) te Metslawier - foto 6
•JÏÏLTÏ
Boerderij/herberg in Metslawier - foto 7
kustgebied bij Ferwerd. Een meer
begroeid landschap is bij de buiten
plaatsen van Oranjewoud te vinden,
ooit de zetel van de Oranjes, ten
oosten van Heerenveen. Fraai be
groeid is onder andere ook de omge
ving van Twijzel, Eestrum en Veen-
klooster. In sommige gebieden wis
selt de ene grote boerderij de andere
af. De grootte van de boerderijen lijkt
evenredig toe te nemen met de vlak
te van het landschap. In de meer
boomrijke gebieden is alles klein
schaliger: het landschap, de verka
veling, de wegen, de gebouwen, en
zovoort.
Friesland is niet overal vlak.
Langs de kust van de vroegere Zui
derzee telt het landschap halverwe
ge tussen Lemmer en Stavoren
fraaie glooiingen, die in de verte
doen denken aan het duinlandschap
langs de Noordzeekust. Op sommi
ge punten bestaat een fraai uitzicht
op het IJsselmeer.
Vissershuisjes
Op aanwijzing van de 'Monumenten
atlas' ga ik hier, bij Mirns op zoek
naar oude visserswoningen (foto 8).
Van de vroegere visserskolonie is
niet veel meer over. Zelfs van het
kleine aantal dat in de Monumenten
atlas nog getekend staat (1976) is
veel gesloopt. Slechts een drietal
ziet er hier nog authentiek uit. De
overige huisjes zijn ingrijpend gemo
derniseerd en uitgebreid. Een be
zoekje aan Wierum, bij de Wadden
zee, levert een vergelijkbaar beeld
op. Wel zijn hier enkele kleine huis
jes keurig gerenoveerd.
Hier blijkt, dat niet alleen grote
monumenten ('kanjers') het moeilijk
hebben, maar ook de kleine. Het is
bijna onmogelijk om deze gebouw
tjes ongeschonden te handhaven
voor een volwaardige eigentijdse
woonfunctie. Deze huisjes zijn zo
klein dat een verbouwing bijna on
ontkoombaar is, als ze al niet ge
sloopt worden. Is gewone monumen
tenzorg hier niet genoeg? Kan alleen
een museum deze huisjes bewaren?
Vissershuisjes zijn weliswaar geen
indrukwekkende monumenten, maar
toch is het verlies jammer. Het zijn
toch karakteristieke huisjes, belang
rijk voor de geschiedenis van de
kuststreek. En het probleem van de
kleine monumenten speelt in het al
gemeen: goed bewaard gebleven
daglonershuisjes zijn overal een uit
zondering. Het wél bewaren van gro
tere gebouwen als monument en het
nauwelijks bewaren van kleine,
soms onooglijke huisjes is eigenlijk
een vorm van geschiedvervalsing.
Verandering
Het platteland van Friesland lijkt wei
nig meegekregen te hebben van de
Vissershuisje te Mirns-foto 8
grote naoorlogse veranderingen in
het uiterlijk van ons land. De meeste
historische gebouwen, vooral de
boerderijen, zien er goed verzorgd
uit. Het rieten dak van sommige
boerderijen is vervangen door golf
platen. Vreemd genoeg komt dit bij
deze grote boerderijen minder sto
rend over dan vaak bij kleinere boer
derijen elders in het land.
Slechts op bepaalde plekken in de
provincie zijn sporen van een groot
schalige moderne ontwikkeling te
zien, zoals bij het veendorp Eerne-
woude, dat veranderd is in een re
creatiedorp. Andere plekken in een
waterrijke omgeving ondergingen
een soortgelijke gedaanteverwisse
ling. Wat vroeger rustige, minder rij
ke veengebieden waren met kleine
huisjes, zijn nu ('s zomers) drukke,
welvarende recreatiegebieden met
veel bungalows en bedrijvige jacht
havens. De resterende historische
elementen staan in een omgeving
die voor hen wezensvreemd is, maar
die soms wel mooi het contrast tus
sen heden en verleden toont.
