Inventarisatie van de gebouwde
geschiedenis tussen 1850-1940 in Friesland
17
D. van Weezei Errens
Tot voor kort beperkte de kennis over de stedebouw en bouwkunst uit
de periode 1850-1940 zich veelal tot de architectuurhistorische vernieu
wingen en de stilistische toppers. Een goed overzicht van het totale
bouwarsenaal uit dat tijdvak ontbrak. Het Monumenten Inventarisatie
Project, kortweg MIP, voorziet in de ontstane leemten door de methodi
sche documentatie van de bebouwing.
Noord van de provincie Friesland
zijn verschenen en tegen de prijs
van 15,- (excl. verzendkosten) te
bestellen op het Provinciehuis te
Leeuwarden. Aan de hand van enke
le voorbeelden wordt een beeld ge
schetst van de veelzijdigheid van de
Fraaie stelphuizinge met grote melkkelder op de noordzijde bij Friens, gebouwd in 1868.
Een integraal onderdeel van het pro
ject vormt de beschrijving van de
landschappelijke, sociaal-economi
sche en cultuur-historische ontwikke
lingen per gemeente in de periode
1850-1940. Dit onderzoek dient er
toe om inzicht te krijgen in dié facto
ren die van invloed zijn (geweest) op
de gebouwde omgeving, zoals bo
demgesteldheid, grondgebruik, in
frastructuur, middelen van bestaan
en nederzettingsontwikkeling. Uit de
inventarisaties van stedebouwkundi-
ge en bouwkundige objecten blijkt
hoeveel nog getuigt van de geschet
ste ontwikkeling. Juist de bebouwing
uit deze periode is van grote invloed
op de beleving en waardering van de
dagelijkse omgeving, of het nu gaat
om een gedenkteken, een gemaal,
een woonwijk, een begraafplaats, of
een boerderij. Het omvangrijke
bouwbestand dat uit de onderzochte
periode dateert noopt tot enige se
lectie. De inventarisatiewerkzaamhe
den worden dit jaar afgerond, waar
bij naar schatting zo'n 10.000 objec
ten, complexen en structuren zullen
zijn gedocumenteerd.
De per gemeente opgezette in
ventarisatierapporten vormen de af
ronding. De eerste veertien rappor
ten van de gemeenten in de Regio
gebouwde geschiedenis. Tot slot
wordt aangegeven hoe de Bond
Heemschut zich zou kunnen inzetten
voor het behoud van dit erfgoed.
De wijk Beter Wonen van de gelijknamige woningbouwvereniging te Drachten is een typerend voorbeeld van
planmatige sociale woningbouw in de grotere nederzettingen.
Gebouwde geschiedenis
Beschouwing van de bodemgesteld
heid leert dat het overgrote deel van
Friesland laag ligt. De overstroming
als gevolg van de stormramp van
1825 maakte op pijnlijke wijze duide
lijk dat het beheer van de dijken was
verwaarloosd. Deze ervaring leidde
enerzijds tot verhoging en anderzijds
tot ambitieuze plannen voor verkor
ting van de lengte van de zeedijken,
waarvan de Afsluitdijk (1932) de
meest bekende realisatie is. In de
tweede plaats noodde de ramp tot
verbeteringen op het gebied van de
afwatering en waterpeil-beheersing.
Door de lage ligging van de land
bouwgronden was men van oudsher
reeds gedwongen het overtollige wa
ter op min of meer kunstmatige wijze
te lozen op de boezem en het boe
zemwater vervolgens op de zee.
Naast een verbeterde organisatie
structuur werd het beheer van de
polders aanzienlijk verbeterd door de
