Vervangende nieuwbouw in Friese
stads- en dorpsgezichten
Everhard Jans
14
Op zoek naar verantwoorde nieuwe architectuur in het noordelijk kust
gebied van 'It Heitelên' reis ik naar Dokkum. Daar word ik al meteen
aangenaam getroffen door het gave, sfeervolle centrum, waar de be
bouwing aan de Zijl (met gracht) culmineert in het deftige en langgerek
te raadhuis uit de achttiende en negentiende eeuw, met zijn fraaie roco-
co-raadzaal. Het stratenpatroon van de 'Dockvm -kaart van Blaeu uit
1649 is volledig bewaard gebleven.
Men waant zich terug in oude tijden,
ook door de fraaie oude straatwan-
den. Lopend in de richting van de
Ned. Herv. kerk, die in 1965-'68 ge
restaureerd werd (gothiek uit de vijf
tiende eeuw) wordt mijn oog plotse
ling getroffen door een ander opge
knapt bouwwerk, het pand Kerk
straat 2. Dichtgemetselde vensters
in de lange wand opzij werden tij
dens de restauratie weer geopend,
en voorzien van sobere houten
kruisvensters, maar met eigentijdse
glasvullingen in plaats van terugge-
restaureerd glas in lood.
Broor Adema en de stads- en
dorpsvernieuwing
In zijn bureau voor architektuur en
woonomgeving praat ik met Broor S.
Ademaeen getogen en bevlogen
Dokkumer over oude en nieuwe ar
chitectuur in noord-Friesland. Hij
maakt deel uit van de Friese com
missie van de Bond Heemschut. Een
belangrijk werkterrein van Adema en
zijn medewerkers is de sinds 1972 te
Dokkum en omgeving opgekomen
stads- en dorpsvernieuwing. Adema
stelt vast: 'Als architectenbureau ben
je bezig met facetten uit de hele
Gerestaureerde dorpswoningen in Ee. (foto E. Jans)
Jaartalankers in deze zijmuur ver
raden het bouwjaar: 1564. Broor
Adema, de uitvoerend architect, heeft
bewust niet willen 'terugrestaureren':
toch vertelt ook deze aanpak genoeg
over de bouwgeschiedenis van dit
voormalig adellijk huis. De korte be
pleisterde gevel aan de straat, in
19de eeuwse trant, de goed-gedetail-
leerde gootlijst en de dakkapel wijzen
erop, dat hier een bouwfase uit de ja
ren 1850-1870 werd opgefrist. Ook
de T-ramen duiden daarop.
maatschappij. Ik ben bezig met de
herinrichting van een deel van het
oude stadscentrum van Dokkum.
Daarbij krijg ik onder andere te ma
ken met parkeer- en milieuproblema
tiek'.
Omdat de nieuwe huizen moeten
passen in de omgeving, verdiept dit
Dokkums architektenbureau zich in
de locale geschiedenis. Aan de Wor
telhaven in Dokkum realiseerde
Broor Adema geslaagde vervangen
de nieuwbouw in en naast oudere
1 i'
Detail van de restauratie-tekening van Broor
Adema van pand 1 Kerkstraat 2 uit 1564 in
Dokkum.
bebouwing. De detaillering is klein
schalig, maar wèl van deze tijd. Ade
ma bouwt geen anachronismen,
maar houdt goed rekening met
maatverhoudingen, schaal en sfeer.
Bij de Wortelhaven is oud en
nieuw zelfs geïntegreerd in een be
jaardentehuis nieuwe stijl, een ge
slaagde symbiose!
Beschermen of saneren
Binnen de provincie Friesland heeft
het dagelijks werk van architekten
bureau Adema te maken met het
werken in de kernen. Daarbij gaat
het zowel om beschermde dorpsge
zichten als om kernen waarin gesa
neerd mag worden.
Veel daarvan speelt zich ten noor
den van Dokkum af, in de dorpen
van de Friese zeeklei. Oostdongera-
deel kent Metslawier (kerk en toren
uit 1776) en Eeals beschermde
dorpsgezichten, terwijl Anjum in Fer-
werderadeel werd aangewezen als
te saneren dorp, met veel vervan
gende nieuwbouw (mislukte opzet).
In Westdongeradeel werden bijna
geen beschermde dorpsgezichten
aangewezen, afgezien van Holwerd
en de gerestaureerde vissershuisjes
van Moddergat. Schaeferen Van
Dam hebben zich landelijk sterk ge
maakt voor het leefbaar houden van
dorpskernen: dit is van groot econo-
