4
taak voor particuliere organisaties
als Heemschut, vond Tessel.
Het zal Heemschut zeker niet lukken
alle nieuwe monumenten op be
schermde lijsten te krijgen maar wat
zij wel kan doen is de burgerij te sti
muleren meer respect te krijgen voor
de gebouwde omgeving. En dat lukt
alleen, zo merkte Willem Smid vanuit
zijn ervaring als Deventer buurtarchi-
tect op, als je je acties ook afstemt
op het gebruik, dat de bewoners van
oude buurten ervan maken. Die be
woners moeten in monumentale
laten maken met de geschiedenis
van hun buurt en de architectonische
waarde ervan. Vroeger leefde die in
teresse ook, meende aannemer
Kneppers. De mensen wisten vaak,
wie hun woningen hadden ontwor
pen. Het onderwijs moet daar weer
meer aan gaan doen. Een monu
mentenbescherming, die zich niet al
leen beperkt tot hier en daar een
17de eeuws monumentje maar hele
wijken inventariseert en beschermt,
kan zo een enorme stimulans gaan
worden voor zowel sociale als stads
vernieuwing.
De discussiemiddag trok veel belangstelling. Op de voor
grond naast wethouder Jonker aan het tafeltje twee zoons
van de vorig jaar in maart overleden algemeen directeur
Piet Smit, die deze middag het thema meegaf, (foto C. Lu
cas)
buurten kunnen wonen en werken.
Zulke buurten mogen geen open
lucht-musea worden.
Schaefer herinnerde aan de te
genstelling, die er in de jaren '60 en
'70 was tussen monumentenzorg en
stadsvernieuwing. Dat laatste bracht
grote verkeersdoorbraken met zich
mee, waartegen ook Heemschut fel
ageerde. Fijnmazige binnensteden
werden vaak afschuwelijk ontwricht
door al te rigoureuze stadsvernieu
wing en stadsuitleg.
In de jaren '80 ontstond er echter
een unieke combinatie tussen stads
vernieuwing en monumentenzorg.
Heel gewone bewoners van oude
buurten begonnen op te komen voor
de leefbaarheid en herkenbaarheid
van hun buurt. Zij wilden het ver
trouwde stratenpatroon, dat karakter
geeft aan oude buurten, handhaven.
En die grotere betrokkenheid had
gevolgen. Zo liggen er nu monumen
ten-inventarisaties, die hele buurten
omvatten als de Postjes en Admira-
lenbuurt in Amsterdam. Heemschut,
zo vond eigenlijk iedereen in de dis-
kussie, moet veel meer gaan inspe
len op die toenemende belangstel
ling van bewoners voor hun buurt.
Heemschut kan dat respect dieper
funderen door bewoners kennis te
Trots op woonomgeving geeft
zelfrespect
Bij sociale vernieuwing gaat het
erom de mensen hun zelfrespect te
rug te geven. Dat krijgen ze onder
meer als ze gaan beseffen, dat hun
eigen woonbuurt de moeite waard is
en zelfs monumentaal...
Het forum nodigde buurtcomités,
gemeenteraden en stadsdeelraden
uit in te spelen op de nu nog vaak
onbewuste gevoelens van waarde
ring van bewoners voor hun buurt.
Heemschut-voorzitter Franssen zag
voor Heemschut ook een heel be
langrijke functie .als aanjager van het
vaak nog sluimerende bewustwor
dingsproces.
Schaefer voegde later in de dis
cussie als nieuwe doelgroep voor de
monumentenbescherming de mid
denstanders en ondernemers toe.
Het denken in ondernemerstermen
kan zich immers heel goed verdra
gen met respect voor de monumen
tale waarde van winkels en hele bin
nensteden. Hij had als wethouder
ooit eens door de gemeente Amster
dam laten uitrekenen wat de factor
cultuur Amsterdam aan geld op
brengt. De ambtenaren kwamen
toen met onthullende cijfers: zo'n an
derhalf miljard per jaar. Heemschut
zou ook eens de economische waar
de van historische binnensteden
moeten gaan berekenen. Neem al
leen al het toerisme en het belang
van een goed woon- en verblijfskli-
maat voor ondernemingen, die nog
twijfelen, waar ze zich zullen gaan
vestigen. Overigens bewijst Heem
schut met zijn actie voor een goed in
zijn historische omgeving passend
winkelcentrum bij de Heiligeweg in
Amsterdam, dat zij economische be
langen heel goed ziet samengaan
met cultuurhistorische belangen. Om
een echt Amsterdams winkelcentrum
te bouwen moet je de bestaande
omgeving juist uitbuiten in plaats van
vernietigen zoals in de meeste
bouwplannen voor dit winkelcen
trum. Waarom een winkelcentrum
bouwen, dat qua vormgeving net zo
goed in Lelystad zou kunnen staan?
Ook economisch gezien is dat on
verstandig. In Amerika is men jaloers
op onze mooie oude binnensteden
met hun vanzelfsprekende functie
van recreatief winkelen.
Aannemer Kneppers wees nog op
een heel ander financieel-econo-
misch argument. Er wordt vaak ge
dacht, dat monotone nieuwbouw nu
eenmaal onvermijdelijk is omdat va
riatie en aandacht voor details te
duur zou zijn. Maar de verkokering
van de vele disciplines, die bij de
bouw zijn betrokken is verantwoor
delijk voor veel saaiheid terwijl die in
feite helemaal niet goedkoper is. Als
die disciplines beter op elkaar wor
den afgestemd kan dat leiden tot
meer kwaliteit in het ontwerp. Televi
siebeelden van een buurt in Leeu
warden een paar weken na deze dis
cussie lieten iets van die verkokering
zien. Bij renovatie werden alle
schoorstenen - leuke herkennings
punten in de architectuur - verwij
derd omdat ze 'overbodig' waren.
Dat ontnam deze huizen een stuk
van hun karakter. Behoud van de
schoorstenen zou zonder veel kos
ten best mogelijk zijn geweest. De
discipline monumentenbescherming
was te laat op de hoogte van dit re
novatie-onderdeel. Bij nieuwbouw
zou het beter zijn om een architect of
stedebouwkundige de supervisie te
geven over de architecten, die een
nieuwe wijk vormgeven.
Nu wordt het vaak een ratjetoe
van architecten, die zich elk op eigen
manier willen uitleven. Berlage
bouwde hele buurten en als je in
Amsterdam de Berlage-brug over
komt voel je echt, dat daar de stad
begint. Misschien, dat de Berlages
van nu dan ook nog de gebruikers
van de buurt in het ontwerpproces
kunnen betrekken want zij moeten
zich er uiteindelijk thuis voelen en de
buurt beheren. Duidelijk werd deze
middag, dat Heemschut af moet van
het image, dat ze zich alleen druk
maakt om monumenten uit een ver
verleden.
Jonge monumenten, jonge monu
mentale buurten en nieuwbouw vra
gen minstens zoveel aandacht van
de vereniging. Ook zal zij bij haar
aanpak van acties het sociale aspect
steeds moeten laten meewegen. Bij
voorbeeld door de wensen en moge
lijkheden van de gebruikers goed in
het oog te houden. Maar de belang
rijkste taak van Heemschut blijft:
mensen duidelijk maken, dat het een
verarming is voor hun buurt, indien
karakteristieke gebouwen gesloopt
worden.