Het Friese Monument van de Maand 1991
29
Al vijf jaar is de Stichting Monument van de Maand actief. Zij wekt en
vergroot de belangstelling voor de gebouwde omgeving in Friesland.
Met ingang van 1991 wordt een aantal veranderingen ingevoerd. De
acht Monumenten van de Maand per jaar worden in een onderlinge sa
menhang gebracht die tot nu toe ontbrak. Voor 1991 is gekozen voor
het thema 'Bouwen in Friesland'. Iedere maand wordt een bouwstijl be
licht en zijn monumenten uit die bouwperiode opengesteld.
Een andere verandering zijn de cul-
tuurtoeristische routes. Het boek, dat
iedere maand uitkomt is groter van
formaat en geeft niet alleen een
beeld van het Monument van de
Maand, maar ook van gebouwen en
bezienswaardigheden in de omge
ving. Daarnaast worden de monu
menten beschreven die in dezelfde
bouwperiode elders in Friesland tot
stand zijn gekomen.
Hiervan worden routekaarten ge
maakt van de hele provincie voor au
tomobilisten. Van de nabije omge
ving komen voor fietsers en wande-
van de Maand opengesteld. Zoals bij
Romaanse kerken gebruikelijk is,
heeft de kerk ronde bogen bij deuren
en vensters, dikke muren met brede,
ondiepe nissen en gewelven.
De Sint-Anna kerk werd in de
twaalfde eeuw van baksteen ge
bouwd in een rechthoekige vorm en
was overdekt met twee kruisgewel
ven, in navolging van de Normandi-
sche school gebouwd. De koepelbe
schildering werd tijdens de restaura
tie (1940-1941) aan de hand van
oude resten gereconstrueerd. In het
zeventiende eeuwse doophek is een
De Sint Annakerk in Hantumhuizen, voorbeeld van Romaans bouwen in Friesland. De kerk is als
Monument van de Maand april die maand geopend op vrijdag-, zaterdag- en zondagmiddag van
13-17 uur. Er is een expositie ingericht over Romaanse kerken en terpen in Noord-Friesland. Ook
zijn er lezingen en concerten, (foto Winfried Walta)
laars natuur- en cultuurhistorische
beschrijvingen. Deze keren terug op
kaarten die los achterin het boek zijn
opgenomen.
In april wordt de spits afgebeten met
de Middeleeuwse religieuze bebou
wing in steen; de Romaanse kerken
op de terpen in Noord Friesland. De
kerken van Raard, Morra en Wet-
zens zijn daarvan voorbeelden. De
Sint-Anna kerk in Hantumhuizen -
een van de oudste Romaanse ker
ken in Friesland - is als Monument
opmerkelijke altaarsteen te zien, een
voormalige sarcofaagdeksel. In de
kerk liggen verschillende oude graf
zerken.
Als werelds objekt uit de Middeleeu
wen staat in mei het schoolvoor
beeld van een torenstins, de
Schierstins in Veenwouden centraal.
Deze veertiende eeuwse verdedi
gingstoren is de enige in Friesland.
Meer verborgen resten van oude
.stinsen zijn verspreid te vinden. De
toren heeft zijn naam te danken aan
de grijze of 'schiere' monniken van
het klooster Klaarkamp van het nabij
gelegen Rinsumageest. Het klooster
was destijds eigenaar van de
Schierstins. Tot in de zestiende
eeuw is de toren ingezet ter verdedi
ging van het waterrijke gebied. Daar
na zijn vooral pogingen gedaan om
het woongenot van de stins te verho
gen. In de achttiende eeuw is de
Schierstins vele malen verbouwd.
Toen kwam het woonhuis met een
halsgevel tot stand, dat nu in gebruik
is als cultureel centrum. Na de res
tauratie in 1961 is in de Schierstins
de oudheidkamer van Dantumadeel
gevestigd.
Voor juni is gekozen om de Gotiek
in Friesland de aandacht te geven
die zij verdient. De Grote of Sint
Gertrudiskerk in Workum is daarvan
een van de fraaiste voorbeelden. An
dere Gotische bouwwerken zoals in
Leeuwarden en Bolsward worden in
het boek beschreven en op de route
kaart opgenomen. Kenmerkend voor
de Gotiek zijn de spitse versieringen,
bogen rond de vensters en deuren
met opengewerkte geometrische fi
guren. Kerken als de Sint Gertrudis
hebben kruisribben en steunberen.
In de zestiende eeuw kwam de kerk
tot stand op de plaats waar twee
eeuwen eerder al een parochiekerk
moet hebben gestaan. Opvallend is
de toren uit 1615 die enkele meters
van de kerk staat. Het kerkinterieur
met zijn heren- en regeringsbank,
preekstoel, rouwborden en orgel is
zeer de moeite waard. Beroemd is
de Sint Gertrudis om haar gildebaren
uit de achttiende en negentiende
eeuw. Iedere beroepsvereniging of
gilde had als taak het afleggen en
uitdragen van overleden vakgeno
ten; daarvoor waren dragers of gilde
baren gemaakt. De kleine kinderbaar
is de oudste; deze werd in 1693 ge
maakt. Tussen 1936 en 1951 werd
de Sint Gertrudiskerk gerestaureerd.
De gereformeerde 'bioscoopkerk'
In juli wordt een sprong gemaakt
naar de twintigste eeuw. De jonge
bouwkunst in Kollumerland staat dan
centraal. De karakteristieke gerefor
meerde kerk aan de Oostenburg
straat in Kollum werd in 1924 door E.
Reitsma gebouwd. Deze architect is
ook verantwoordelijk voor de bouw
van onder andere de Petikaankerk in
Leeuwarden. Door de opmerkelijke
plafondbeschildering, die overeen-
