Boeken Monumenten Reisboek van Nederland Architectuur van Erasmus Oude woonhuizen 36 zijnde Sint Bavo te Haarlem. En, prominent op de voorgrond, in die zelfde protestantse Bavo een fictieve graftombe van een rooms-katholieke bisschop, in vol ornaat gebeeld houwd, mèt bisschopsmijter! De pro testant Saenredam verzon zulke fic tieve details natuurlijk niet voor de aardigheid. Hij deed dat met het oog op een markt van kopers. Belangen Volgens de auteurs had Saenredam absoluut niet de bedoeling de werke lijkheid te kastijden en stond hij juist met beide benen op de grond, ge voelig voor de belangen van de op drachtgever. De schilder zelf zou als het ware stomverbaasd opkijken bij de hem toegedichte verheven eigen schappen. Maar, vraag ik aan Gary Schwartz, een 'puur kunstenaar schap' hoeft een zakelijke benade ring toch niet uit te sluiten? Schwartz: 'Het een sluit het ander voor een flink deel uit! Wij hebben heel erg veel van Saenredams we reld in kaart gebracht op basis van nieuwe gegevens en verhoudingen die niet eerder bestudeerd waren. Die wijzen allemaal in één richting. Of je het nu van de kant van de fami lie bekijkt of van de kant van de we reld om hem heen, de mensen met wie hij contact had, de eerste bezit ters van zijn schilderijen. Of je let op de kerken die hij schilderde, op zijn persoonlijkheden, zijn boekenbezit, zijn functie in het schildersbestuur: het wijst allemaal naar iemand die met beide benen in het Haarlemse leven stond en die in zijn kunst op belangen van bepaalde groepen re ageerde. De katholieken in een be paalde periode, de bouwers van de Nieuwe Kerk te Haarlem in een an dere periode, enzovoort. Als dat een beeld oplevert dat consistent is en wanneer het ook nog overeenkomt met wat we weten over de Haarlem se schilderkunst uit die tijd en wan neer er niet veel overblijft aan onop geloste problemen of aspecten aan Saenredams kunst die op deze ma nier niet verklaard kunnen worden, dan vind ik dat de critici met bewij zen moeten komen als zij beweren dat wij iets heel wezenlijks buiten beeld gelaten hebben, dat niet ver klaard kan worden.' 'Saenredam werd grootgebracht in een situatie waarbij alle stukken klaar lagen. Hij groeide op tegen een achtergrond waarin kunst, de politiek en Kerk domineerden. Is het moge lijk dat hij als 31-jarige ineens, vrijblij vend, op het idee kwam dat het inte ressant zou zijn een nieuwe artistie ke visie te ontwikkelen op basis van de architectuur van kerken? Dat vind ik zo onwaarschijnlijk, dat ik daar als historicus geen rekening mee houd. Saenredams kleur, vorm en licht wa ren tamelijk voor de hand liggende oplossingen, die toevallig een bui tengewoon grote charme hebben.' Marxisme? Schwartz heeft onderzocht in hoe verre (sociaal)economische factoren het werk van een kunstenaar heb ben bepaald. In hoeverre de onder bouwde bovenbouw heeft beïn vloed, zou het marxisme beweren. Hiermee geconfronteerd reageert Gary Schwartz een beetje bits. Alsof dit het laatste is waarmee hij geas socieerd wil worden: 'Wij spreken niet over bepalen. Wij hebben het over verhoudingen die naar de ene of de andere kant kunnen gaan en ik kijk naar wat het meest waarschijnlijk is. Het marxisme gaat uit van een stellingname over determinerende factoren.' Onlangs verscheen het deel: Noord en Zuid-Nederland, door Noortje de Roy van Zuydewijn (de overige pro vincies moeten in 1991 aan bod ko men). De provincies Noord- en Zuid- Holland zijn opgedeeld in een aantal gebieden (bijv. de Zaanstreek, Noor delijke Vechtstreek en Gooi, Rotter dam en omgeving enz.). Binnen deze hoofdstukken worden kleinere gebieden en plaatsen in het kort be schreven. Belangrijke monumenten worden soms, zij het zeer summier, apart toegelicht. Het is een boek om een tocht globaal uit te zetten. Is men werkelijk geïnteresseerd dan geeft het te weinig informatie. Het is jammer dat deze uitgave verschijnt, terwijl het Kunstreisboek van Neder land dat door de Rijksdienst werd opgezet, om financiële redenen ge staakt is en dat de provincies die drukklaar zijn niet uitgegeven kun nen worden. 's-Gravenhage, SDU, 1990. 316 pp. ISBN 90.12.06533. Prijs 59,50. Een karakterschets van de Neder landse bouwkunst door Hilde de Haan en Ids Haagsma. Het boek be staat uit twee delen; te weten 17 op stellen over bouwkunst en een pano rama (foto-overzicht) van vooral mo derne architectuur met bijschriften. Het boek werd geschreven in op dracht van de BNA t.g.v. het 17de congres van Union Internationales des Architectes. Het zijn thematische opstellen waarin de ontwikkeling van de bouwkunst in een breed cultureel perspectief wordt geplaatst. Het boek begint met de zinsnede Ne derland is geen land van architecten, en ze bereiken nooit de gran deur van hun tijdgenoten elders...'. Vervolgens wordt uiteengezet waar toe ons volk wel allemaal in staat is geweest; de strijd tegen het water, de Spaanse overheerser, de Gou den Eeuw met haar cultuur en rijk dom en de vorming van de Erasmi aanse geest. Het merendeel van de opstellen is gewijd aan voortbreng selen van onze eeuw. In een bloe mig taalgebruik worden de verschil lende aspecten van onze samenle ving en architectuur verwoord: het ene opstel is sterker dan het andere. Architectuur van Erasmus is een boek voor naast het bed, om af en toe een verhaal uit te lezen. De titel blijft ook na lezing enigszins be vreemdend, vooral omdat het accent op de moderne architectuur ligt. De merkwaardige Engelse vertaling van de titel 'The house Erasmus built' bracht bij mij onmiddellijk in herinne ring de beroemde popsong van A. Price uit de jaren '60 'The house that Jack built'. Utrecht, Matrijs, 1990. 128 pp. ISBN 90.70482.92.4. Prijs 39,95. AMtC Bouwstenen voor de oude woonhui zen in Nederland/Hausbau in den Niederlanden, Jahrbuch für Hausfor- schung, Band 39, Marburg 1990 In deze wetenschappelijke, Duits talige neerslag van de 'Tagung des Arbeitskreises für Hausforschung' in Utrecht, van 6-10 juni 1988 is de laatste stand van het huisonderzoek vastgelegd. Studies over parcelle- ring, woonhuistypen, de historische ontwikkeling van hallehuizen langs de grote rivieren, baksteenformaten, dakpannen, plafondschilderingen, houtbewerking en houtimport te wa ter (vlotten) verstening van huizen, typologie van Utrechtse burgerhui zen, grote middeleeuwse stenen hui zen in de Domstad, houten huizen te Utrecht, etc. vormen de kern van dit rijk verluchte boek van 308 pagina's. Jonas Verlag für Kunst und Kultur GmbH, Rosenstrasse 12/13, D-3550 Marburg, DM 38, ISBN 3-89445b- 101-7. E. J.

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1990 | | pagina 36