De wereld van Pieter Saenredam
beschreven
Bert Franssen
35
Pieter Saenredam kreeg de laatste jaren steeds meer bewonderaars.
Maar er waren veel misverstanden. Saenredam werd opgetild tot een
avant-gardist, die volkomen zijn eigen weg ging, 'pure kunst' vervaar
digde. Dat beeld werd vorig jaar met het verschijnen van een boek van
Gary Schwartz en Marten Jan Bok bijgesteld. Volgens deze auteurs had
Saenredam bij het vervaardigen van zijn schilderijen een klein, maar
zeer geïnteresseerd publiek voor ogen.
Hij schilderde beslist niet voor een
open, anonieme markt, die zijn wer
ken niet pruimde. En de bijzondere
stijlkenmerken van zijn kunst waren
heel goed uit de wereld waarin hij
leefde te verklaren.
Jan Dibbets zei ooit: 'Saenredam is
een schilder die de realiteit net zo
lang kastijdt tot hij een produkt heeft
gekregen dat aan die realiteit ont-
Interieur van de St. Bavo in Haarlem van Saenredam. (foto Jörg P. Anders)
stijgt'. Lezing van het boek 'Pieter
Saenredam, de schilder in zijn tijd',
van Gary Schwartz en Marten Jan
Bok levert een heel ander beeld op.
De auteurs vinden het eenzijdig de
zeventiende eeuwse schilderkunst te
zien als 'pure' kunst, waarbij het on
derwerp een ondergeschikte rol
speelde. Op hun beurt zijn zij weer
eenzijdigheid verweten, omdat zij
van deze pure kunst juist helemaal
niets wilden weten. Voorlopig zijn zij
de enigen die met een overweldigen
de hoeveelheid gegevens überhaupt
in staat zijn een stellingname rond
de schilder Saenredam te onderbou
wen.
Er was weinig bekend over de
schilder. Saenredam, de gebochel
de, die slechts twee werken per jaar
vervaardigde, bijna uitsluitend vrij
lege kerkinterieurs, in een merk
waardige stijl, technisch hoogstaand,
maar met een onwerkelijke lichtval
en een hemelse schaduwwerking.
Deze schilder trok zich ogenschijnlijk
weinig aan van conventies, van wat
eventuele kopers wilden zien, stelde
zijn talent in dienst van zijn kunste
naarschap, was primair geïnteres
seerd in vormen en lijnen, was een
abstract kunstenaar avant la lettre.
Aldus de mythe. Volgens een ander
misverstand was Saenredams weer
gave van architectuur absoluut be
trouwbare informatie, die je bijvoor
beeld zonder problemen kunt gebrui
ken bij restauraties.
'Maar het was niet zijn eerste en
belangrijkste doelstelling om een
acuraat beeld van gebouwen te
schilderen,' zegt Gary Schwartz. 'Hij
heeft dingen geschilderd die niet be
stonden, zoals een doophek in de
Nieuwe Kerk te Haarlem. Daar zijn
wij zelf ingetrapt. In ons boek be
spreken we het alsof het bestond,
maar het heeft nooit bestaan. Hij
heeft ook extra zuilen in de Nieuwe
Kerk geschilderd.'
Volgens Schwartz was het heel lo
gisch dat Saenredam kerkinterieurs
schilderde, gezien de familie waarin
hij geboren werd en de relaties die
hij er op na hield. En als je zijn wer
ken goed bestudeert kom je er ach
ter dat Saenredam wel degelijk voor
een zeer geïnteresseerd, zij het klein
publiek schilderde, met wiens wen
sen hij terdege rekening hield. Hij
schilderde bijvoorbeeld een katholie
ke doopscène in de reeds voor de
protestantse eredienst in gebruik
