Den Haag tussen 1625 en 1850:
tekeningen en aquarellen
Leo van der Meulen
32
Veel steden en dorpen in ons land kennen binnen de grenzen zoiets als
een historische vereniging. Een groep mensen bestudeert het verleden
van de eigen woonplaats en vestigt daar de aandacht op via artikelen,
lezingen en tentoonstellingen. 's-Gravenhage beschikt over de Ge
schiedkundige Vereniging Die Haghe. Uit de aard van haar werk vloeit
een hechte band met het Haags Gemeentearchief voort.
Dit wordt onder andere bewezen
door de tentoonstelling 'Die Haghe
1625-1850. Topografische tekenin
gen uit het Gemeentearchief'.
Die Haghe bestaat dit jaar een eeuw
en men zou de expositie als een
soort jubileumgeschenk van het ar
chief aan de vereniging kunnen op
vatten. Een cadeau dat veel informa
tie bevat over Haagse gebouwen in
het verleden. Ruim honderdtien
stadsgezichten afgebeeld op allerlei
formaten en in allerlei technieken.
Gerangschikt volgens het verloop
van de tijd. Het zou ondoenlijk zijn al
les te beschrijven, zelf te gaan kijken
is gewoon het beste. We bespreken
er een aantal in de volgorde van op
hanging, die er voor ons uitspringen.
De eerste tekening geeft ons ei
genlijk het uitzicht vanaf de bordes
trap van de St. Sebastiaansdoelen.
De Binnenhofbebouwing bestond
begin zeventiende eeuw uit veel
meer gebouwen en aanbouwsels
dan tegenwoordig. Veel verraadt nog
zijn middeleeuwse oorsprong en het
lijkt alsof het water van de Hofvijver
vroeger lager stond. De drie ruiters
te paard middenin de vijver maken
ons bewust dat toen, in sommige op
zichten, meer mocht dan nu.
Afbeelding zestien en tweeëntwin
tig tonen ons, vanuit een verschil
lend gezichtspunt, dezelfde (zuid-
westjwand van het Plein. Dat is dan
ook zo ongeveer de enige overeen
komst. De eerste geeft een virtuoos
spel van licht en donker te zien, tot
in de ragfijn gepenseelde mensen op
de voorgrond aan toe. Jan de
Bisschop geeft ons slechts de vlak
ken in de schaduw, het licht en de lij
nen moeten we zelf invullen.
De andere afbeelding zou als ar
chitectuurfoto avant de lettre, en dan
nog wel in kleur, kunnen gelden. We
zien wederom, maar nu van de an
dere kant, het huis van Huygens, het
Mauritshuis en nog zo het een en
ander. Alles ontzettend precies en
gedetailleerd afgebeeld, maar te
vens... volslagen levenloos. Hier
geen karossen, spelende kinderen,
wandelaars of honden, zelfs bomen
staan roerloos. Men kan zich nauwe
lijks voorstellen dat het werkelijk zo
stil en bewegingloos geweest is. Een
zuiver, zij het wat koel, eerbetoon
aan de bouwkunst en de ruimtelijke
ordening. Cornelis Pronk, een acht-
tiende-eeuwer, is vertegenwoordigd
met een zwart-wittekening van de
hoek Kneuterdijk-Lange Voorhout.
Veel is nog te herkennen, alleen mis
sen we de Parkstraat.
Een doorbraak uit later tijd waar
schijnlijk, of heeft Pronk om compo
sitorische redenen de bebouwing zo
dicht tegen de Kloosterkerk aange-
Imposanter misschien nog dan in
werkelijkheid torenen de drie reuzen
boven de bebouwing uit en zwiepen
hun 'vier oude wijven' door de lucht.
Bij Ketweg is het allemaal wat simpel,
dorpser ook, bij La Fargue krijgen we
meer de indruk ons aan de rand van
de, onzichtbare, stad te bevinden.
Een tekening om lang voor stil te
staan... en te ontdekken dat de bui
tenste molens verkeerd omdraaien
en de middelste molen zelfs hele
maal niet draaien kan. De roedbal-
ken waarmee de wieken de wind
klieven zijn tegen elkaar in getekend!
Aquarellen
Landelijke rust ademen de aquarel
len van Destrée en Schelfhout, ge
maakt buiten de eigenlijke stad aan
het begin van de negentiende eeuw.
Hoe mooi het Haagje kan zijn als
onhelder weer de omtrekken van
straten en gebouwen vervaagt bewij
zen achtereenvolgens Behren Klein
met hun gezichten op de Noordwal
(tek. 91) en de Hofvijver (tek. 100)
rond 1850 gemaakt.
Hiermee zijn we dan tevens bij
ons uitgangspunt, de Hofvijver, en
het einde van onze rondgang langs
Actuele foto van Haags stadsgezicht. Het voormalige paleis Van Wassenaer Opdam, de ingang van
de Parkstraat en Kloosterkerk, een vrijwel onveranderd stukje Den Haag (foto LeoA/an der Meulen).
schoven? Een andere tekening toont
ons het stadhuis aan de
Groenmarkt. Pronk verbeeldde dit ju
weel in rood krijt. De met zeer vaste
hand getrokken lijntjes zijn vol span
ning, de detaillering staat nergens de
levendigheid in de weg.
De Westermolens (tek. 62 en 63)
werden respectievelijk door Jacob
Elias la Fargue en Isaac van Ketweg
vereeuwigd. Het grotere meester
schap van de eerste is overduidelijk.
ruim twee eeuwen Haagse geschie
denis beland.
Expositie Die Haghe 1625-1850
Topografische tekeningen uit
het Gemeentearchief. T/m 6-1-1991
Haags Historisch Museum (vm. St.
Sebastiaansdoelen),
Korte Vijverberg 7, 2513 AB
s-Gravenhage.
Het museum is volledig toegankelijk
voor invaliden.
