Binnenstad Amsterdam wordt beschermd
stadsgezicht
Bert Franssen
22
Een beschermd stadsgezicht. Deze status krijgt de binnenstad van Am
sterdam binnenkort. Tijd dus voor een symposium over dit onderwerp.
Het vond plaats op 13 september, vijf monumentenorganisaties w.o.
Heemschut tekenden ervoor. Een intens bevredigende dag. Een dagje
gelijk krijgen, want gruwen over recente aantasting van de binnenstad
deed iedereen. Veel sprekers hadden dia's bij zich en traden op als dok
ters die plaatjes toonden met vreselijke zweren en open wonden.
'Amsterdam is niet kapot te krijgen,
zegt men vaak. Maar dat is geen re
den voor vele lieden om dat niet
voortdurend te proberen.'
Wat de status 'beschermd stadsge
zicht' in de praktijk voor consequen
ties heeft is helaas niet erg duidelijk.
Vast staat dat het stadsgezicht op dit
moment nogal vogelvrij is, daarvoor
worden vandaag vele, vele voorbeel
den aangedragen. Sprekers wijzen
ook op de IJ-oeverplannen, waardoor
bescherming van het stadsgezicht
juist nu urgent zou kunnen zijn. De
voorboden van de plannen - Kamer
van Koophandel, Wagons Lits - doen
het ergste vrezen. Overigens waren
de Jordaan en het gebied rond de
Gelderse Kade al eerder als be
schermd stadsgezicht aangewezen.
Het juridische effect van aanwij
zing tot beschermd stadsgezicht is
het opnemen van daartoe strekken
de bepalingen in bestemmingsplan
nen. Bepalingen over bouwhoogte
bijvoorbeeld. Maar daarmee ben je
er als monumentenbeschermer nog
niet. Er zijn altijd ontsnappingsclau
sules. Spreker Geurt Brinkgreve is
daarnaast beducht voor illegaliteit:
'Er zijn een heleboel goede regelin
gen, die niet worden gehandhaafd.
Daarom is de stem van de burgerij
zo belangrijk. Daarvoor zitten we
hier.'
Van Stigt
Prof. Joop van Stigt is iemand die op
gang moet komen, aarzelend begint,
de verkeerde dia's toont, maar gaan
deweg een boeiend betoog in elkaar
timmert.
De spreker is geen voorstander van
onveranderlijke structuren. Hij vertelt
dat in vroeger eeuwen de binnen
stad bepaald niet onaangetast bleef.
Voor het Begijnhof moest een water
wijken. De Munt werd pas een toren,
toen iemand het idee kreeg op een
oude vesting een spits te plaatsen,
wat een verrijking was. Vele gevel
toppen werden eeuwen geleden om
gevormd tot lijstgevels. Van Stigt laat
een paar heel mooie zien. 'Zijn ze
een verminking van de stad? Nee, ik
Nieuwbouw in de Reguliersdwarsstraat
denk een verrijking. Een stad moet
en mag veranderen.' Ook prof. F.
van Voorden, een andere spreker,
had duidelijk gemaakt, dat stadsker
nen geen statische ontwikkeling ver
tonen, maar door bouwen èn breken
geworden zijn tot wat we nu zien.
Het Vrijthof in Maastricht lijkt een ge
concipieerd plein, maar het ontstond
in werkelijkheid in de loop der eeu
wen als gevolg van bouwen en bre
ken.
Van Stigt laat een dia zien, vanaf de
Raadhuisstraat genomen. Ze toont
delen van het paleis, het voormalige
postkantoor van Peters, het in Ju
gendstil gebouwde Witte Huis met
daarnaast de nieuwe Letterenfacul
teit. Een bizarre combinatie van stij
len, die hem toch iedere keer fasci
neert als hij er langs komt. (Later, in
de discussie, zal directeur Oskam van
de Dienst Ruimtelijke Ordening als
zijn mening naar voren brengen, dat
zo'n combinatie na de aanwijzing van
de binnenstad als beschermd stads
gezicht in ieder geval uitgesloten is).
De volgende dia's ontroeren deze
verslaggever ten zeerste. Het zijn
geraffineerde opnamen van de P. L.
Takstraat in Amsterdam-Zuid, gro
tendeels gebouwd door P. L. Kramer.
Enkele jaren geleden door Van Stigt
gerestaureerd. De absolute top van
Amsterdamse bouwkunst wat mij be
treft. Dat vindt Van Stigt ook, hij
spreekt van 'compleet kunstenaars
schap, daar is toch geen discussie
over.' In verband hiermee vraagt hij
zich af of het beschermde stadsge
zicht tot de binnenstad beperkt moet
blijven. Hij suggereert zelfs alles wat
voor de oorlog gebouwd is als zoda
nig aan te duiden. Rotterdam en
Den Haag hebben ook grote stukken
van na 1850 gebouwde stadsdelen
als beschermd aangewezen, zoals
prof. F. van Voorden had laten zien.
Fallus
Van Stigt maakt een perfecte show.
Want als volgende shot wringt hij
dia's van de povere Barbizon- en So-
nesfa-hotels de zaal in. De spreker:
'Amsterdam is niet kapot te krijgen,
zegt men vaak. Maar dat is geen re
den voor een aantal lieden om dat
niet voortdurend te proberen!'
De grootste bedreiging voor de
stad komt volgens hem echter van
mensen die zich zonodig willen ma
nifesteren. Van Stigt: 'Iemand uit Ko
rea wil een toren maken als kapstok
voor zijn aanwezigheid. Is er een
economische reden voor zo'n hoge
toren? Nee. Het is een fallus voor
zijn minderwaardigheidscomplex.'
Het bakstenen Marriott-ho\e\ (bij
het Leidseplein) verschijnt nu op het
doek. Van Stigt vertelt een anecdote.
Wethouder Lammers had de
Schoonheidscommissie destijds
voorgehouden alleen nog maar bak
stenen gebouwen in de binnenstad
te dulden. Want dat was typisch Am
sterdams. Typisch Amsterdams? Dat
is volgens Van Stigt bepaald niet het
geval, er zijn vele gebouwen die niet
van baksteen zijn; bovendien rem je
ontwikkelingen af door zo'n eis te
stellen. 'Je moet gewoon een hoog
gekwalificeerde kerel uitzoeken. Nu
zitten wij met dit soort bagger opge
scheept.'
De Utrechtsestraat met in zijn as
de nieuwe ronde toren van de Ne
derlandse Bank is onderwerp van de
volgende dia. 'Ook dat is bagger. Om
zo de binnenstad te verbinden met
de buitenwijken... De Nederlandse
Bank paste een oud trucje toe. De to-
