fl
37
Welstandscommissies 'autoritair'
Opvallend was ook dat de sprekers
weinig aandacht besteedden aan
de rol van de huidige welstands
commissie. Commissies die zich bij
uitstek bezighouden met kwaliteits
bepaling, hoewel niet naar ieders te
vredenheid: de projectontwikkelaar
J. van Veggel, vindt dat welstands
commissies voor zowel architecten
als projectontwikkelaars autoritaire
en hinderlijke obstakels zijn die in
de toekomst alleen nog bestaans
recht mogen hebben wanneer zij
een democratische discussie met
worden uitgezet (afgezien nog van
het feit dat een uitgestippelde koers
door gemeenteraadsverkiezingen
volledig op losse schroeven kan ko
men te staan). Het begrip 'kwaliteit'
is geen eenduidig begrip maar een
term die op verschillende wijze kan
worden geïnterpreteerd. Zo kan men
met kwaliteit hoogwaardige en duur
zame bouwmaterialen bedoelen of
de architectonische vormgeving, het
wooncomfort of juist de unieke histo
rische waarde. Soms zijn al die ei
genschappen in een paar gebou
wen vertegenwoordigd maar meest-
jaren op papier een zeer goed door
dacht stedebouwkundig plan waarin
grote aandacht was besteed aan het
wooncomfort en aan een mensvrien
delijke omgeving door ondermeer
een optimale groenvoorziening en
gescheiden loop- en rijverkeer. In de
praktijk bleek het allemaal anders uit
te pakken: het woongenot in de Bijl-
mer scoort nog hoog maar de mens-
vriendelijke omgeving is ver te zoe
ken. Niet in de laatste plaats door
de wantoestanden die een aantal
bewoners zelf veroorzaakt. Er zijn in
de stad dus vele onzichtbare
Weer dezelfde stijl aan de Burg. Tellegenstraat in Amsterdam. Architect Van der Mey.
andere vakgenoten aangaan. De
goedkeuring van bouwplannen be
rust volgens hem op willekeur, toe
valligheid en op het al dan niet aan
wezig zijn van een dominant lid. In
derdaad is het zo dat welstands
commissies voor wat betreft de kwa
liteitsbepaling geen objectieve se
lectiecriteria (kunnen) hanteren. Zo
werd bijvoorbeeld het nu wereldbe
roemde Schröder-Rietveldhuis in de
jaren twintig door de Utrechtse wel
standscommissie afgekeurd, terwijl
een aantal jaren daarvoor een hefti
ge tweestrijd ontstond tussen de le
den van de welstandscommissie in
Amsterdam over de bouwplannen
die architect De Klerk ontwierp voor
de Spaarndammerbuurt. De bouw
plannen werden gelukkig wel uitge
voerd en het welstandslid Cuypers
diende zijn ontslag in.
Opvattingen over kwaliteit veran
deren door de tijd en zijn, zoals op
dit symposium blijkt, sterk relatief.
Hiermee is gelijk aangegeven hoe
moeilijk het was, is en in de toe
komst zijn zal om vast te stellen wat
nu precies kwaliteit is en welke
koers in een gemeentebeleid moet
al slechts een aantal daarvan. Het
begrip wordt nog vele malen com
plexer wanneer het om stadsgebie
den of stadswijken gaat. Hier wor
den ook niet-materiële zaken zoals
'leefklimaat' en 'vestigingsklimaat'
met het begrip kwaliteit aangeduid.
Terreur tekentafel
Verondersteld wordt dat met een
goed functionerend gemeentebeleid
de stedebouwkundige kwaliteit van
de stad kan worden gegarandeerd.
Hierachter schuilt vaak de overtui
ging dat deze kwaliteit aan een te
kentafel ontworpen kan worden. Te
genstanders achten dit onmogelijk.
Zij vinden dat stedebouw een pro
ces van geleidelijke aanpassing en
van zorgvuldige stadsvernieuwing
zou moeten zijn (Max van Rooy),
zonder de lancering van grootschali
ge nieuwbouwprojecten. Bovendien
zijn er in de stad andere mechanis
men werkzaam die niet aan een te
kentafel ontworpen kunnen worden
die toch de kwaliteit van de omge
ving positief of negatief kunnen
beïnvloeden.
Zo was de Bijlmer in de zestiger
mechanismen werkzaam die maar
ten dele door architectuur worden
gemaakt en bepaald en het is daar
om de vraag of een gemeentelijk ar
chitectuurbeleid daarop afgestemd
kan worden.
Desalniettemin moet er op ge
meentelijk niveau iets gebeuren. Im
mers: 'In de architectuur gaat het
om een wezenlijk verlangen naar
identificatie met de omgeving'
(Duivesteijn). Laten we hopen dat bij
het toekomstige architectuurbeleid
met meerwaarde niet alleen ge
meentebestuurders zijn die zich
kunnen identificeren met de stad.
Drs Olga van der Klooster is bouw-
historica en adviseur architectuur-
conservering te Amsterdam.
