Het Zuidhollands Landschap:
evenwicht tussen natuur en cultuur
Els Speekenbrink
33
De Stichting 'het Zuidhollands Landschap' (ZHL) is een particuliere na
tuurbeschermingsorganisatie. Ze koopt en beheert natuurterreinen,
speelt in op ruimtelijke ontwikkelingen, verzorgt voorlichting en educa
tie en stimuleert natuurgerichte recreatie. Ze richt zich op de provincie
Zuid-Holland o.a. met de vereniging tot Behoud van Natuurmonumen
ten en Staatsbosbeheer.
Door duidelijke afspraken en regel
matig overleg streven deze organi
saties naar een efficiënte uitvoering
van hun taken en optimale beharti
ging van de belangen van natuur en
landschap. In de oprichtingsakte
van 12 juli 1934, staat haar doel als-
plaats hebben gekregen in het na
tuurlijk landschap of het natuurlijk
landschap hebben bepaald. Ze zijn
in 10 categorieën op te delen: 1
eendekooien, kooihuisjes, 2. forten,
3. molens, 4. boerderijen, 5. woon
huizen, 6. duinhuisjes, 7. landgoe-
Het Dordtse Huis te Leerdam (foto Els Speekenbrink)
volgt omschreven: 'de bevordering
van het behoud, de ontwikkeling of
het scheppen van natuur- en land-
schapsschoon in de provincie Zuid-
Holland'. Nu is een landschap zon
der ingrijpen door de mens ondenk
baar; in de loop der geschiedenis is
ons natuurlijk landschap steeds
meer een cultuurlijk landschap ge
worden.
In de jaren zeventig groeide de
bewustwording van het belang van
een evenwicht tussen cultuur en na
tuur. Dit leidde ondermeer tot een
statutenwijziging in 1975. Vanaf het
Monumentenjaar rekent het ZHL de
monumentenzorg eveneens tot haar
taak. Artikel 2 lid 3 van huidige sta
tuten (laatste wijziging 3 mei 1990)
luidt: Het doel van de Stichting is het
bevorderen en het behouden van
monumenten in de zin der wet welke
op haar terrein zijn gelegen. Niet al
leen de flora en fauna van het ZHL
bieden een grote variëteit, ook haar
monumenten zijn er in allerlei soor
ten en maten.
Het ZHL verstaat onder cultuur
monumenten: alle onroerende èaken
die door toedoen van de mens een
deren, 8. fundamenten/ruïnes, 9.
de produkten van.terreingebonden
ambachten (met name griend-, en
rietcultuur), 10. bunkers, (willekeuri
ge volgorde).
Een greep uit de veelheid:
Duinhuisjes
De duinhuisjes nemen een bijzonde
re plaats in binnen dit geheel. Aan
de binnenrand van de duinen van
Oostvoorne bevinden zich ongeveer
30 van dergelijke woninkjes, die ook
wel bekend staan als tuinderswonin
gen of duinboerderijtjes. Zij werden
bewoond door boerengezinnen die
in de duinen hun akkers hadden en
hun vee hadden ingeschaard. De
eenvoudige huisjes, vaak van kalk
steen opgetrokken, zijn vergroeid
met de omgeving. Hun opbouw
stemt overeen met die van de grote
re Zuid-Hollandse boerderijen. De
hoofdvorm bestaat uit een rechthoe
kige schuur met hoogopgaand dak
en houten achterwand met een uit
de voorgevel gebouwd voorhuis.
Voorts kenmerken de huisjes zich
door markante - aan de boerderij-
bouw ontleende - windveren en
schuifvensters met roedeverdeling.
Ook de segmentvormige stalramen
en de Oud-hollandse pannendaken
behoren tot de karakteristieke eigen
schappen van deze pandjes, die zo
speels in het landschap gerang
schikt lijken. De traditionele indeling
bestaat uit een voorhuis met bedste
den en binnenhaard met toegang tot
de schuur/stal.
Uniek is het sinds 1 mei 1990
voor publiek opengestelde duinhuis
je, Duinstraat 18, door de histori
sche vereniging West-Voorne inge
richt als historisch museum. Zowel
interieur als exterieur ademen de
sfeer van omstreeks de eeuwwisse
ling uit. Door een precieze restaura
tie, de aanwezigheid van meubeltjes
en gebruiksvoorwerpen waant u
zich, nadat u het romantische aan
weerszijde begroeide paadje be
wandeld hebt, rechtstreeks in ver
vlogen tijden. Sommige huisjes zijn
ingrijpend verbouwd; inwendig
bleek dat soms noodzakelijk, gelet
op puur praktische zaken, zoals sa
nitaire voorzieningen, slaapruimte
etc. Een deel van de huisjes dient
o.m. tot huisvesting van ter plaatse
werkzaam personeel. Het merendeel
wordt momenteel uitgegeven in erf
pacht met opstalrecht.
Het Dordtsche Huis
Eén van de zeer waardevolle gebou
wen in het bezit van het ZHL is het
'Dordtsche'of Alblasserwaardsche
Huis'. Het ligt samen met de 17de
eeuwse boerderij 'De Kruithof',
eveneens in bezit van het ZHL, aan
de bocht van de Diefdijk te Leer
dam, nabij het Schoonrewoerdse
Wiel. Door de situering aan een dijk
hebben beide panden een boven-
en benedendijks gedeelte. Zo is er
een fraai samenspel tussen de
glooiing van het landschap en die
van de bouwmassa gecreeërd. Al
hoewel 'de Kruithof' niet onderdoet
als beeldbepalend danwel histo
risch belangrijk pand, wil ik hier wat
nader ingaan op de wijzigingen die
het 'Dortsche huis' in de loop der tij
den onderging.
Het werd vermoedelijk in de 17de
eeuw gebouwd als dijkwoning met
twee topgevels en een zadeldak. In
de 18de eeuw werd het voorzien
van een nieuwe voorgevel van fijn
metselwerk en zeer dunne voegen
met goed geproportioneerde roede-
ramen. In 1859 kwam het pand in
bezit van het dijkcollege van de Al-
blasserwaard. Het werd gebruikt als
vergaderruimte en opslagplaats. In
1894 vond een ingrijpende verbou
wing plaats. De kap en de bovenste
balklaag van het hoofdgebouw wer
den afgebroken, muurwerken en
schoorstenen werden verlaagd en er
werd een nieuwe gebroken kap
geconstrueerd. Tekeningen ontbra-
