Actie in een veranderende Randstad
Abele Reitsma
30
Monumentaal Zuid-Holland wordt voortdurend bewaakt' door een pro
vinciale commissie (pc) van de Bond Heemschut. Twee PC-leden maak
ten in hun drukke agenda een uurtje vrij voor een kort interview. Het
gaat om mr. C.J. Vogel (voorzitter) en ir. L.J. van den Boogert (tech
nisch adviseur, in het dagelijkse leven architect, gespecialiseerd in res
tauratie). Beiden zijn sinds midden jaren '70 actief binnen de Heem
schut-commissie.
'Gevallen'
De provinciale commissie houdt zich
in de eerste plaats met de 'gevallen'
bezig. 'Dat zijn objecten van monu
mentaal karakter, waar iets mee
staat te gebeuren, dat naar onze
mening niet of anders moet gebeu
ren.' Het kan om woonhuizen gaan,
om industriële monumenten, maar
ook om een weg door het land
schap. Bijvoorbeeld in de Alblasser-
waard. 'Een doorgaande weg door
een dorp levert daar teveel proble
men op voor dat dorp'. De provincie
wil nu een omleiding maken. Heem
schut heeft daartegen bezwaar
gemaakt. In de eerste plaats tegen
het feit dat er een weg komt, omdat
verkeersmaatregelen ook afdoende
kunnen zijn. In de tweede plaats:
'als er een weg moet komen, pas die
dan aan aan het landschap', aldus de
heer Vogel. Een aangepaste ligging
kan tegemoet komen aan de be
staande structuren in het landschap.
Economische druk
Op de vraag of Heemschut in Zuid-
Holland met andere zaken te maken
krijgt dan in de meeste andere pro
vincies, wijzen de twee pc-leden op
de economische druk. 'Er is een gro
te druk om te willen veranderen. Ver
anderen heeft tot gevolg dat het be
staande onder druk staat, vooral in
tijden van economische groei, zoals
nu. De bevolkingsdruk is ook een ge
volg hiervan.' Er is dan ook een toe
nemende woningbehoefte. Tot 2010
moeten er zelfs zo'n 700.000 nieuwe
woningen in de Randstad gebouwd
worden. 'Dit heeft gevolgen voor
boerderijmonumenten, voor land
schappen.' Deze dreiging houdt vol
gens de Heemschut-pc geen halt
voor belangrijke monumentengebie-
den. 'Het Groene Hart van Zuid-Hol
land staat steeds meer onder druk.'
'Als de stad groeit heeft dat niet
alleen tot gevolg dat groen ver
dwijnt. Dikwijls verandert ook het sil
houet van de stad. De bevolkings
druk betekent een drang tot schaal
vergroting in de binnenstad.' Wat
voor de grote steden geldt, geldt in
mindere mate ook voor de kleinere
plaatsen. In 'Schoonhoven'zou bij
voorbeeld een groot hotel van 18
meter hoog moeten komen.
Provinciaal beleid
De pc heeft een adviserende stem
in het beleid van de provinciale
overheid. 'Onze commissie van
Heemschut heeft een vertegenwoor
diger in de provinciale monumenten
commissie.' De pc staat met gemeng
de gevoelens tegenover de verande
ringen ten gevolge van de nieuwe
monumentenwet. 'De nieuwe monu
mentenwet geeft de provincie geen
taken meer. Dat vinden we eigenlijk
wel jammer. Alles is naar de gemeen
ten gegaan, die zijn autonoom.'
Gemeentelijke vrijheid
'De controle van de provincie op de
gemeentelijke bestemmingsplannen
is door de bezuinigingen bijna nihil.
Er is heel veel ruimte voor gemeen
telijk beleid, sonds 4 a 5 jaar. Ge
meenten moeten zich deze verant
woordelijkheid nog eigen maken.'
'Bijvoorbeeld de nieuwe gemeen
te Graafstroom, een agrarische ge
meente, heeft gebruik gemaakt van
de mogelijkheid in de nieuwe Monu
mentenwet om zelf te beslissen over
vergunningen voor wijziging en
sloop van rijksmonumenten. De be
staande raadscommissie voor Ruim
telijke Ordening krijgt hier tevens
een taak als Monumentencommis
sie! In deze commissie zitten geen
monumentendeskundigen.'
Heemschut heeft deze zaak bij de
Raad van State gebracht en beroept
zich op de Memorie van Toelichting
bij de Monumentenwet. Hierin staat
dat de minister er van uit gaat dat er
deskundigen in de gemeentelijke
commissie zitten. De raad van State
moet nog een uitspraak doen.
Onder invloed van de pc hebben
enkele gemeentebesturen een ge
meentelijke monumentenverorde
ning vastgesteld en een monumen
tencommissie geïnstalleerd. De ge
meentebesturen van Gouda en
Schoonhoven hebben in hun monu
mentencommissie een lid op voor
dracht van Heemschut benoemd.
De pc heeft de gemeenten niet al
lemaal speciaal benaderd om ze tot
een eigen beleid te stimuleren. 'De
afgelopen tien jaar hebben wij bij
bezwaren terloops het nut genoemd
van een gemeentelijke verordening
en commissie.'
'Vaak is het een algemene druk
vanuit de bevolking. Heemschut is
dan één van de partijen.' Dit geldt
ook in het algemeen voor acties. 'In
teresse van de plaatselijke bevol
king is onmisbaar voor het slagen
van een actie. Heemschut Amster
dam heeft wel een hoge symboli
sche waarde, maar als de plaatselij
ke bevolking het niet draagt, blijft
het in de lucht hangen. De bevol
king komt wel in een laat stadium in
actie, als de sloper voor de deur
staat. Vaak zijn alle formele stations
dan al gepasseerd.'
Weer veel grootschaligheid
De beide Heemschutters constate
ren een groeiend aantal grootschali
ge nieuwbouwprojecten. Ook in een
historische omgeving verrijzen soms
'foeilelijke gebouwen'. Zo komen
grootwinkelbedrijven vaak op het
historische klimaat van een binnen
stad af. Maar dan gebeurt er iets
vreemds: 'Het zijn dezelfde bedrij
ven, die dit klimaat om zeep helpen'.
Er moet een groot, opvallend nieuw
gebouw komen. Van den Boogert:
'Als je daar tussen wilt zitten, moet
je je aanpassen. Dan kom je tot an
dere vormen, niet meer zo brutaal,
overrompelend.'
'Een van de problemen, als er
zich een geval voordoet, is dat we in
een te laat stadium op de hoogte
gesteld worden. Het is moeilijker om
beslissingen terug te draaien dan te
voorkomen.' Om een beter contact
met plaatselijk betrokkenen te krij
gen, heeft de pc alle bekende orga
nisaties in de provincie aangeschre
ven. 'We dachten dat plaatselijke in
stellingen eerder op de hoogte kun
nen zijn.' Van de ongeveer 180 or
ganisaties hebben er nu ongeveer
15 gereageerd.
Restauraties
Het is een bekend probleem dat de
gemeenten ontoereikende restaura
tiebudgetten van het Rijk krijgen.
Volgens een onderzoek van de Na
tionale contactcommissie Monumen
tenbescherming (NCM), in 1989,
maken veel gemeenten zelfs mel
ding van uit- en afstel van restaura
ties om financiële redenen.
Als de beide pc-leden dit pro
bleem voorgelegd krijgen, zeggen
zij dat er naar hun ervaring wel
oplossingen mogelijk zijn. 'Als de wil
er is kun je veel bereiken..' De heren
wijzen op de villa Windlust te Leid-
schendam, die van sloop gered is.
'Die kan weer een periode overbrug
gen door consoliderend onderhoud,
tot er restauratiesubsidie beschik
baar is.' Een restauratie hoeft niet al
tijd ingrijpend en kostbaar te zijn.
Als er mensen aan restauratie den
ken, denken ze ook vaak aan gron
dig verbouwen. Maar het zijn twee
verschillende dingen. Restauratie is
eigenlijk alleen groot onderhoud.
Voor bescheiden bedragen kun je
een gebouw 30 jaar verder helpen.'
Abele Reitsma is lid van de pc Gel
derland van Heemschut en free lan-
ce-medewerker van het tijdschrift.
