Nieuwbouw in Maastrichtse
binnenstad
K. J. C. MERKS
In 1983 zijn erin de Maastrichtse binnenstad opgravingen geweest tussen het O.L.
Vrouweplein en de Maas. Een gedeelte van deze opgraving is zichtbaar gebleven in de
kelders van hotel Derion. Te zien zijn daar meerdere funderingen uit de romeinse tijd die
her en der over elkaar heen liggen, een fundering van de oude Sint Nicolaaskerk uit de
middeleeuwen en uiteraard de moderne kelderwanden van hotel Derion zelf. Bouwen in
de binnenstad is hier duidelijk een bezigheid waarmee de Maastrichtenaar vanouds
vertrouwd is.
Wandelend door de stad zijn er dan ook
legio punten te zien, waar oud en iets min
der oud naast elkaar staan. Soms al zoveel
eeuwen lang dat de modieuze verschillen
die destijds zeker spraakmakend geweest
moeten zijn al lang niet meer opvallen.
De normale architectuur-ontwikkeling is
er natuurlijk wel geweest. Bij de defini
tieve scheiding van België in 1839, ein
digde die met het klassicisme. (Van 1832
tot 1839 was Maastricht een hollandse en
clave, een door België gezet gebied en
zullen er wel niet veel bouwactiviteiten
hebben plaats gevonden).
Door het opheffen van de gilden vervalt
de beslotenheid van de bouwwereld en
raken tradities en scholing in onbruik. Het
invoeren van het metrieke stelsel maakt
veel van de kennis onbereikbaar en het
klassicisme wordt opgevolgd door de
neostijlen. Dit is een cyclus van relatief
snel veranderende bouwstijlen die met de
neogotiek beginnen. Uitgaande van aller
lei ideeën op religieus-historisch- of poli
tiek gebied veranderden deze stijlen ener
zijds door het inzicht van de ontoereikend
heid van de ideologie, maar anderzijds -
en dat is essentieel - door de ontwikkeling
van de statica. In die tijd begint een ratio
nele benadering van de bouwconstructies
te ontstaan. Voor de grotere gebouwen
werden sterkte berekeningen gangbaar.
Bet Bonnefantenmuseum
Gecombineerd met het nieuwe materiaal
gietijzer, ontstonden er gebouwen van on
gebruikelijke afmetingen. Vormen de tra
ditionele stijlen met de neostijlen vanuit
constructief oogpunt nog één groep en is
er naar de verschijningsvorm uiteraard
een grote overeenkomst, uit de laatste ca
tegorie, de berekende, ontstaat de mo
derne architectuur en dan wordt alles an
ders.
Tot na de tweede wereldoorlog was de
toegepaste bouwtechniek nauwelijks ver-
Henric van Veldekeplein in zijn huidige toestand. Links de entree van het Staargebouw uit 19SS
door de Maastrichtse architect Snelder.
Heemschut, april 1990
schillend van die uit de romeinse tijd. Toen
die in snel tempo veranderde, gecombi
neerd werd met de berekende construc
tiemethoden en de gebouwen uitgevoerd
werden in bouwmaterialen volgens
nieuwe samenstellingen ontstonden er zo
veel verschillen dat de moderne gebou
wen niet meer voetstoots in een oude stad
te plaatsen waren zonder problemen op te
leveren.
Eerlijke architectuur
De harmonie die er altijd geweest was ver
dween. De belangstellenden verdeelden
zich in twee groepen, vóór traditionele ar
chitectuur en tegen moderne i.v.m. de har
monie met de omgeving, of voor moderne
en tegen traditionele bouwwijzen uit naam
van de 'eerlijkheid' in de architectuur.
Opvallend is dat hier tegengestelde
standpunten ingenomen worden, maar
geen tegenovergestelde argumenten ge
bruikt. De problemen zijn ontstaan door
een tekortschietend inzicht in de esthetica.
Simpelweg werd gedacht: traditionele ma
terialen met traditionele bouwmethoden
levert traditionele schoonheid. Naar analo
gie daarvan moeten moderne materialen
met moderne constructiemethoden mo
derne schoonheid opleveren. Tot slot:
schoonheid bij schoonheid zal toch niet le
lijk kunnen worden.
Daarom moesten moderne gebouwen zon
der enige restrictie in elk stadsdeel of
straatwand kunnen worden ingepast. In
Maastricht zijn de gebouwen die de weste
lijke afrit van de Wilhelminabrug flanke
ren duidelijke voorbeelden van deze foute
vooronderstelling.
In de Helmstraat vlak bij het Vrijthof
werd begonnen met de bouw van een
groot winkelpand voor Grand Bazar. Voor
dat het was voltooid heeft dit concern het
afgestoten en heeft het enige tijd op een
andere bestemming staan wachten. Met
enige vertraging is het verbouwd tot een
winkelpromenade op de begane grond en
op de eerste en tweede verdieping is het
Bonnefantenmuseum gehuisvest.
Dit is ook een te groot en te vreemd ge
bouw in de oude binnenstad geworden.
Het stemde tot nadenken. Eindelijk wer
den de problemen niet meer ontkend. De
ideologieën werden wat naar de achter
grond geschoven en er werd gevoelsma
tig of wat meer op de tast gezocht naar een
harmonie met de omgeving, de belen
dende architectuur. Een geslaagd voor
beeld hiervan is hotel Maastricht, opge
richt op een verlaten fabrieksterrein, dat
ervoor zorgt, dat het aanzicht van het
stadsgedeelte Wyck langs de Maas heel
redelijk wordt voortgezet. Iets traditione
ler, stylistisch misschien iets minder zui
ver, maar aangenaam door de beschei
denheid die er van afstraalt is de woonbe
bouwing aan de Jeker in de Achter de
oude Minderbroedersstraat. Principieel
hetzelfde maar veel minder verfijnd is de
bebouwing aan de zuidzijde van het O. L.
Vrouweplein. Ook te waarderen voor de
wijze waarop het zich bij zijn omgeving
aansluit is hotel Pauw aan de Boschstraat.
Dit geldt ook voor hotel Derion aan het
O.L. Vrouweplein, hoewel de ramen een
wat gezochte vorm hebben. Geen van
deze gebouwen getuigen van een speci
fieke bouwstijl of vormwil, maar wel van
