Excursie in Den Haag
Rectificatie
Ook hierbij blijkt het toeschrijven van een
gevel aan een architect een probleem te
geven. In het verleden dacht men dat Da
niël Marot of Jan van Logteren de architect
was, maar in het boek Amsterdam Archi
tecture wordt de gevel toegeschreven aan
Hans Jacob Huslyen gedateerd op 1736.
Van Logteren en Husly hadden namelijk
ook ontwerpen voor het stucwerk in de
gang gemaakt. Het huis is in het midden
van de jaren zestig gerestaureerd. Over de
bewoningsgeschiedenis en het interieur is
vrij veel gepubliceerd, over de gevel niet.
De zandstenen gevel staat als het ware
als een toegevoegd kunststuk vóór het
huis. De compositie is groot gedacht. Het
basement, aan de voet en de lijst aan de
top zijn in vorm en maat afgestemd op het
front als geheel. De concentratie ligt op het
midden. Een explosie van rijk gebeeld
houwd ornament (in de vorm van Compo-
siete pilasters, een getoogde kroonlijst en
kariatiden als deuromlijsting), vanaf de
stoep langs de astravee naar de top, is het
gevolg. De bekroning is in de vorm van
Herengracht 493
een attiek met balustrade, met in het mid
den een ingezwenkte kuif en reliëf. Het
reliëf beeldt twee jongens af die een ap
pelboom leegschudden. Twee vrouwenfi
guren flankeren het middenstuk. Het ge
heel wordt bekroond door een vergulde
hemelglobe. Bovenop de hoeklisenen zijn
twee siervazen die de middenpartij com
plementeren.
Naast deze zeer barokke gevel zien wij
rond het midden van de achttiende eeuw
aan de gracht nog een aantal gevels in ro-
coco-stijl verrijzen. De uitgangspunten van
de gevelopbouw blijven gedurende deze
eeuw gelijk. Alleen het ornament veran
dert met de mode mee. Rond 1760 is een
verstrakking in stijl waar te nemen. De Lo-
dewijk XVI-stijl doet zijn intrede in Am
sterdam. Herengracht 493, uit 1766 is een
mooi voorbeeld van de overgansfase tus
sen de asymmetrische Lodewijk XV-stijl
en de strakkere Lodewijk XVI.
Herengracht 493
Dit huis is in 1766 verbouwd en kreeg aan
Herengracht 476
de voorzijde een geheel nieuwe gevel van
zandsteen. De hoofdvorm is classicistisch,
een vijf traveeën brede fagade met lijst,
attiek en fronton. Het basement, de cor-
donlijsten en het hoofdgestel veroorzaken
een horizontaal accent, waarmee naar het
zeventiende eeuws classicisme wordt te
ruggegrepen. De pilasters, schoorstenen
en het risaleren van de gevel geven het
geheel een opwaartse dynamiek, die ook
bij Herengracht 475 sterk aanwezig is. Een
fronton bekroont de drie traveeën brede
middenrisaliet.
De gevel is echter ondanks het toepas
sen van deze classicistische motieven niet
statisch maar dynamisch. Op de middenas
is namelijk een barokke vertikale accentu
ering in de vorm van een Lodewijk XV ge
decoreerde ingangspartij. Het middenrisa
liet springt zelfs twee maal naar voren, wat
aan de gracht zeer uitzonderlijk is. Hier
door wordt de as extra benadrukt. Het ge
volg is een diepte- en schaduwwerking.
De vensters en voordeur zijn uitgevoerd
met gebogen bovendorpels die ten op
zichte van de rechte lijsten een interes
sante contrastwerking met zich meebren
gen. Op dit gevelvlak zijn classicistische-
en barokke principes naast elkaar toege
past. Het is één van de zeldzame uitzonde
ringen van zo'n combinatie aan de gracht.
Stilistisch is de gevel te typeren als een
kruising tussen een Lodewijk XV en -XVI
gevel. Hiermee heeft het achttiende-eeuws
classicisme zijn intrede gedaan en zien wij
gevels naar Frans voorbeeld verrijzen aan
de gracht zoals Herengracht 527.
Wij kunnen concluderen dat in een
eeuw tijd het beeld van de Herengracht
vrij veel is veranderd wat stijl betreft. Het
ornament was aan het veranderend mode
beeld onderhevig. De hoofdvorm van deze
gevels bleef echter gelijk. Ondanks alle
stijlverschillen in detaillering vormen alle
gevels samen een aaneengesloten wand
aan de gracht.
drs. S. J. Bakker is architectuurhistorica en
als vrijwilligster werkzaam bij het Bureau
Monumentenzorg te Amsterdam
Literatuur:
I. H. van Eeghen, Een Amsterdams Grach
tenboekje uit de zeventiende eeuw, het
plaatwerk van Comelis Danckerts, Ge
nootschap Amstelodamum, Amsterdam
1963.
Caspar Philips Jacobsz., Het Grachten
boek, Verzameling van alle de Huizen en
prachtige gebouwen langs de Keizers- en
Heere Grachten der Stadt Amsterdam
Amsterdam 1768-71.
G. Kemme (ed.), Amsterdam Architecture,
a guide, Amsterdam 1987.
K. Ottenheym, Philips Vingboons (1607-
1678), Architect, Zutphen 1989.
H. Tulleners, De Gouden Bocht, 21 monu
menten aan de Amsterdamse Heren
gracht, Amsterdam 1989.
H. F. Wijnman, Vier Eeuwen Herengracht,
Amsterdam 1976.
De Provinciale Commissie Zuid-Holland
van de Bond Heemschut organiseert op za
terdag 9 juni a.s. een excursie in Den Haag.
Het programma is in grote lijnen als volgt:
09.30-10.00
Aankomst in Sociëteit 'De Witte' Plein 24.
Koffie.
10.30-12.15
Bezoek aan het Kabinet der Koningin, Vij
verberg 3 en het Haags Historisch Museum
(Sebastiaansdoelen) Korte Vijverberg 7.
12.30-13.30
Koffietafel in "t Goude Hooft' Groenmarkt
13.
13.30-14.30
Bezichtiging oude Stadhuis, Groenmarkt 7.
14.30
Vertrek met historische tram naar het
Haags Openbaar Vervoersmuseum i.o.
(Rijksmonument) Parallelweg 225. Aan
komst 14.50.
14.50-16.00
Bezichtiging Haags Openbaar Vervoers
museum i.o. Thee of frisdrank.
Parkeergelegenheid:
Parkeergarage Plein (betaald), Parkeerga
rage Malieveld (betaald), parkeerterrein
Provinciehuis (gratis).
Afstand Centraal station, Parkeergarage
Malieveld en Provinciehuis naar Sociëteit
'De Witte': ongeveer 10 minuten lopen.
Van Parallelweg 225 vertrekken verschil
lende trams en bussen richting centrum en
Centraal Station.
Het aantal deelnemers aan deze excursie
kern niet meer bedragen dan 80.
De kosten van deze excursie zijn 30,- per
persoon, te voldoen op gironummer
124326 ten name van Bond Heemschut te
Amsterdam.
Introducees zijn toegestaan.
In het vorige nummer stond een foto van
kasteel Renswoude op de omslag aan de
achterkant. Deze foto dateert van vóór de
brand. Een luchtfoto van het kasteel zoals
het er thans uitziet vindt u nu op de achter
pagina.
Heemschut, april 1990
33
