Achttiende-eeuwse
verbouwingen aan de
Herengracht
SARA BAKKER
Herengracht 476
De huizen aan de bocht van de Amsterdamse Herengracht trokken op de Open Monu
mentendag vorig jaar veel belangstelling. Iedereen heeft de kans gehad deze schitte
rende panden van binnen te bezichtigen. Toch wil ik uw aandacht vestigen op een aantal
van deze gevels. Wie heeft nu echt even de tijd genomen een paar minuten voor een
pand te gaan staan, alvorens de voordeur vol enthousiasme en nieuwsgierigheid te
betreden. De gevels vertellen ook een verhaal. Zij zijn vaak verbouwd of vervangen in de
loop van de tijd. De eigenaren wensten namelijk met de veranderende stijlontwikkeling
mee te gaan en een modieus en modem huis te bezitten. Het interieur werd vaak aange
past en verbouwd in de verschillende Lodewijk-stijlen, de barokke Lodewijk XlV-stijl uit
Frankrijk, de rococo Lodewijk XV-stijl met asymmetrische versieringen en de elegante
geometrische Lodewijk XVI-stijl met neo-classicistische motieven.
Herengracht 386 (foto's Sara Bakker)
De gevels waren ook aan dit verande
rende modebeeld onderhevig. De archi
tecten Frangois Blanchard, Daniël Marot,
Jean Coulon en Hans Jacob Husly maakten
ontwerpen voor grachthuisgevels in de
eerste helft van de achttiende eeuw, in de
stijl van Lodewijk XIV en XV. In de tweede
helft van de achttiende eeuw maakten Ja
cob Otten Husly en Abraham van der Hart
ontwerpen in neo-classicistische trant. Het
gebouw Felix Meritis, Keizersgracht 324
en Herengracht 502, de ambtswoning van
de Burgemeester zijn hiervan voorbeel
den. Laten wij echter terugkeren naar de
eerste helft van de achttiende eeuw. De
toeschrijving van grachtenhuizen aan de
hierboven genoemde architecten levert
aanzienlijke problemen op.
Het is echter de bedoeling een paar ge
vels van de huizen die op Monumentendag
opengesteld waren te bespreken. Ik zal
mij beperken tot vier gevels van dubbele
herenhuizen aan de bocht van de Heren
gracht. Deze werden bij de uitleg van de
Herengracht gebouwd omstreeks 1670
maar zijn in de loop van de 18de en 19de
eeuw verbouwd. We beginnen met een
pand van Philip Vingboons, Herengracht
386.
Herengracht 386
De ontwerptekening voor de verbouwing
van de top van de Herengracht 386 is be
kend. A. W. Weissman heeft dit ontwerp in
zijn boek Geschiedenis der Nederland-
sche bouwkunst, Amsterdam 1912 afge
beeld (afb. 174). In 1736 ontwierp F. Blan
chard een lijstgeveltop met attiek. Het
fronton dat thans nog te zien is zou volgens
het ontwerp van Blanchard vervangen
worden door een gevelbekroning met kuif
in Lodewijk XlV-stijl, voorzien van een
buste van Hercules en geflankeerd door
twee sfinxen. Zo'n verbouwing van een ze
ventiende eeuws huis is ook te zien bij
Herengracht 476.
Deze gevel werd omstreeks 1730 ver
bouwd. De oudste gedaante van de gevel
is bekend uit het Zeventiende eeuws
Grachtenboekje met plaatwerk van Come-
UsDanckerts. De kolossale natuurstenen
Corintische pilasters, de kroonlijst en het
basement zijn tót heden goed bewaard ge
bleven; evenals de festoenen onder de
vensters van de bovenverdieping. Het
fronton is in circa 1730 vervangen door
een Lodewijk XTV-attiek met balusters,
twee siervazen en een adelaar als bekro
ning van de kuif. Aan weerskanten zijn
twee reliëfs met koopmansgoederen, na
melijk de staf van Mercurius, een aardglo
be en Jacobsstaf. Het wapenschild van de
familie de Neufville is nog aanwezig, al
leen de beschildering is weg.
De ingangspartij is toen ook gemoderni
seerd in Lodewijk XlV-stijl en van een ver
sierde omlijsting voorzien met een ge-
toogd bovenraam. De deur heeft een ge-
toogd bovenpaneel met kuif en een onder
paneel geflankeerd door voluten. Deze si
tuatie is door Caspar Philips in zijn Grach
tenboek uit c. 1770 afgebeeld.
De stoep is in het begin van de negen
tiende eeuw weggehaald waarbij de in
gang verlaagd is tot de begane grond. Bij
de restauratie van 1938 is de situatie van
circa 1730 hersteld.
De vensters zijn in de loop der eeuwen
voor zover uit het beeldmateriaal is op te
maken vier keer vervangen. Bij de gravure
van Danckerts zijn de kruiskozijnen met
luiken te zien. Caspar Philips beeldt het
huis af met de achttiende eeuwse roede
indeling. Vóór de restauratie waren de ne
gentiende eeuwse ramen nog aanwezig.
Thans is het huis weer teruggebracht tot
de achttiende eeuwse situatie.
Herengracht 475
Het huis Herengracht 475 (oorspronkelijk
gebouwd omstreeks 1670) is rond 1730 he
lemaal verbouwd in Lodewijk XlV-stijl.
Herengracht 475
32
Heemschut, april 1990
