Monument van de Maand
in 1990
Net als in de vier voorgaande jaren zal de stichting Monument van de Maand weer acht
maal een of meerdere monumenten centraal stellen. In 1989bleken vooral het stadhuis te
Dokkum en molen De Rat in Ijlst veel belangstellenden te trekken.
Ook dit jaar is gekozen voor een aantal monumenten die zowel naar inhoud als lokatie
een grote variatie kennen. Net als andere jaren is de kwaliteit gewaarborgd. De monu
menten zijn tijdens de weekenden opengesteld. Daarbij zullen culturele activiteiten
plaatsvinden als exposities, rondleidingen, lezingen, demonstraties, muziek- en dansuit-
voeringen om een bezoek aan een Monument van de Maand extra aantrekkelijk te
maken.
Het spits wordt in april afgebeten met de
sluizen en de kem van Lemmer. Het oude
sluizencomplex met de sluiswachterswo
ning en de doorvaart door de Zijlroede is
karakteristiek voor het oude Zuiderzee
stadje. De N.H. kerk dateert uit 1716 en
heeft een beschilderde preekstoel en de
R.K. kerk werd in 1910 gebouwd met open
torenbekroning. Het zijn de bezienswaar
dige godshuizen van Lemmer. De Oud
heidkamer en de vele 18e eeuwse woon-
en pakhuizen zijn de moeite van een be
zoek waard.
Voor mei heeft het Monument van de
Maand gekozen voor de Kazematten van
Komwerderzand. Deze bunkers werden in
de jaren '30 gebouwd om de Afsluitdijk af
te grendelen. Er zijn in totaal 17 kazemat
ten, waarvan zes geheel gerestaureerd
zijn. Deze zijn definitief ingericht met ka
mers voor geschut en machinegeweren. In
mei 1940 hadden de Duitsers nog weinig
belangstelling voor de kazematten, maar
na het keren van hun krijgskansen nam de
interesse toe en voegden zij drie kanon
bunkers aan de stelling toe.
In juni staan de schijnwerpers gericht
op de kerk van Oudega, Smallinger
land, de plaats die dan 900 jaar
bestaat.
De Romaanse kerk werd in het
begin van de 12e eeuw uit tufsteen
opgetrokken. In 1888 werd de
torenspits vervangen door een van
baksteen. Het kenmerkende van
deze oude kerk is de aparte avond
zijn de beschilderde ramen, de gedenkte
kens en de rouwborden van belang.
Juli staat in het teken van molen
'De Weijert'in Makkinga. Deze monnikmo
len met stelling en aangebouwde schuren
werd oorspronkelijk als houtzaagmolen
gebouwd in Gorredijk. Het precieze bouw
jaar is niet bekend. In 1913 werd de molen
door molenaar Wijert Zeephat overge
bracht naar Twijzelen nog later, in 1925,
naar Makkinga. Daar zou de molen voort
aan dienst doen als korenmolen. In 1971
werd 'De Weijert' gerestaureerd. Het bij
zondere aan deze molen zijn de maalste
nen, die op zolder liggen. Een aantal ge
dichtjes, waarvan enkele door Wijert
Zeephat geschreven, sieren onder andere
de meelpijp.
In augustus wordt de aandacht verlegd
naar de Slachtedijk. Het is een overblijfsel
van een aantal dijken, die als een van de
eerste in ons land zijn aangelegd. Om
streeks 900 is men daarmee begonnen. De
Slachtedijk werd aangelegd om de inge
polderde stukken terpland voor overstro
ming te behoeden en deze met elkaar te
verbinden. De Slachte, de voormalige Mid-
delseedijk kronkelt dwars door de Greid-
hoeke en de Bouwhoeke over een lengte
van bijna 42 km. De Middelsee lag tussen
de Waddenzee en de Zuiderzee en spleet
destijds Friesland bijna geheel in tweeën.
Hoewel de Slachtedijk nu al honderden ja
ren een zg. 'slaperdijk' is, heeft de zee et
telijke keren aan de voet van de Slachte
gestaan. Nog steeds wordt bij dijkbewa-
keringen
tember
staat het
fraaie
dorps-
ge
king een aantal water
gesloten. In sep
'i. .„-s
Het stoomgemaal van Tacozijl bij Lemmer, (foto Rijksdienst voor de Monumentenzorg)
zicht van Oldeboorn centraal. De Her
vormde kerk dateert uit 1243 en is ge
bouwd uit tufsteen. In 1723 werd de toren
door de bliksem getroffen en verwoest.
Deze werd in 1736 weer opgebouwd met
een opmerkelijke opengewerkte toren
van 30 meter hoog. Zeventien jaar later
werd naast de nieuwe toren een nieuwe
kerk gebouwd. In de kerk zijn het rijke
beeldhouwwerk, de preekstoel, de here-
bank uit 1655, dus uit de oude kerk over
gebracht, en de grafzerken te bewonde
ren. In de Waag is de Oudheidkamer inge
richt met een overzicht van de geschiede
nis van Oldeboom. Daarnaast kent Olde
boorn tal van mooie, oude herenhuizen,
waaronder de 18e eeuwse Andringastate.
In oktober zijn de liefdesgestichten van
Bolsward te bezichtigen. De oudste liefda
digheidsinstelling is het St. Anthony Gast
huis, dat in 1464 werd gesticht. De mooie
voogdenkamer is de moeite van het be
zichtigen zeker waard. Achter het Gasthuis
ligt een hofje, waartoe men via het karak
teristieke poortje toegang heeft.
In 1522 stichtten Hendrick Nannesz. en
Cathrijn Epesdochterhet Armenhuis.
Vooral de gerestaureerde schildering is
erg mooi. Het voormalig Weeshuis Hid
Herohiem werd in 1550 gesticht en de be
stuurskamer heeft een interessant interieur.
Huize St. Martinus is sinds 1850 bekend,
het oude poortje in de hal van dit grootste
bejaardentehuis is vermoedelijk afkomstig
uit een veestal, getuige het opschrift Pas a
Pas (voetje voor voetje). Vooral in de 17e
eeuw schonken de burgers van Bolsward
veel aan de liefdadigheidsinstellingen als
tegemoetkoming in de kosten van levens
onderhoud van de wezen en armen.
November sluit de serie Monument van
de Maand van 1990 met Leeuwarden als
hofstad. De stinsen, kerken en tuinen rond
het hof van Nassau-Dietz staan dan cen
traal. Opengesteld worden onder meer het
16e eeuwse voormalig StadhouderUjke Hof
met de mooie Nassau-zaal en het museum
Princessehof, in de late middeleeuwen ge
bouwd als stins en later aan stijlen en sma
ken aangepast en verbouwd. De Prinsen
tuin met het Pier Pandermuseum, de
Waalse en de Jacobijnerkerk vormen
daarnaast de belangrijkste monumenten
van Nassau.
Acht monumenten leveren ook dit jaar
weer acht boeken in de serie Monument
van de Maand op. Deze boeken zullen
voor dezelfde prijs als voorgaande jaren
worden verkocht in de Friese boekhan
dels, de WVs, en bij het secretariaat van
de Stichting Monument van de Maand. De
prijs van een deel is 12,50. Wie zich wil
abonneren op de serie kan een (post)-
abonnement nemen bij de Stichting. De
boeken kosten dan slechts 10,- per stuk.
De monumenten zijn doorgaans geopend
op vrijdag, zaterdag en zondag van
13.00-17.00 uur. De culturele activiteiten
zullen veelal in de weekenden plaatsvin
den.
Informatie over de evenementen zal
van maand tot maand beschikbaar zijn bij
de WVs in Friesland en het secretariaat
van de Stichting,
Grote Kerkstraat 61
Postbus 805
8901BP Leeuwarden
tel. 058-134615 toestel 32/33
Heemschut, april 1990
29