Monumentale bomen
LEO VAN DERMEULE
Landelijke Bomenstichting
rondt inventarisatie en
registratie af
De Bomenstichting
Na vijfjaar hard werken door enkele honderden vrijwilligers en vijf beroepskrachten is
het project voltooid. Resultaat: drie archiefkasten vol mappen met gegevens over zo'n
8000 objecten, per object een of meer bomen. Op donderdag 1 maart is de inventarisatie
officieel aangeboden aan de heer Duffhues, directeur van de afdeling Bos- en Land
schapsbouw van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Voorafgaand
hieraan had Heemschut een gesprek met de directrice van de Bomenstichting, bosbouw
kundig ingenieur Marjan ten Cate-Van Elsland. Twee uur lang bomen... over bomen!!
Bomen, zeker de oudere, kwetsbaardere
en zeldzamere exemplaren verdienen aan
dacht, onderhoud en bescherming. Maar
om die gericht en op de juiste wijze te kun
nen geven moet je eerst weten wat je aan
bomen bezit. Voortbordurend op een eer
der door Staatsbosbeheer gedane poging
werd bij de Bomenstichting het idee voor
een landelijk onderzoek geboren. Na het
nodige vooroverleg en enkele proef-in-
ventarisaties werd Nederland met behulp
van de kaarten van de Topografische
Dienst (schaal 1:25.000) opgedeeld in vak
ken van 10 bij 12 km. en werden vrijwilli
gers geworven. Het goed en volledig on
derzoeken van een dergelijk gebied, het
fotograferen, het noteren van gegevens
over standplaats, soort, leeftijd, conditie
enz. en het verwerken van al deze gege
vens mag gerust worden omschreven als
een gigantisch karwei. Een compliment is
zeker op zijn plaats!
Het voltooien van de inventarisatie is niet
het enige waarmee de Stichting dit jaar de
aandacht op zichzelf én de bomen pro
beert te vestigen. Zij is in 1970, op de gol
ven van in die tijd sterk toenemend natuur-
bewustzijn, door particulieren opgericht.
De voornaamste doelstelling was en is het
behoud van bomen en het vergroten van
de zorg en aandacht daarvoor, onder an
dere via het geven van adviezen en voor
lichting. De publiciteit rónd het project
Monumentale Bomen zou deindruk kun
nen wekken dat de Stichting zich alleen
inzet voor markante woudreuzen van res
pectabele leeftijd. Niets is minder waar.
Immers een op de juiste wijze en plaats
geplante jonge boom kan dankzij een
goede verzorging over tachtig of honderd
jaar tot een monumentale 'kanjer' uitge
groeid zijn. Men probeert via voorlichting
zowel overheid, eigenaar als niet-bomen-
bezittendé burger te doordringen van de
noodzaak voorzichtiger om te springen
met welke boom dan ook.
Onder de vele door de Stichting uitge
geven folders bevinden zich heel speciale
exemplaren over het 'boomvriendelijk' uit
voeren van cultuurtechnische en bouw
werkzaamheden. Verplichte kost voor mo-
numentenzorgers, architecten en aanne
mers!!
De Stichting bestaat bepaald niet uit
compromisloze groenfanaten of zweverige
dromers, wier bomen tot aan de hemel
groeien. Wèl verzet ze zich tegen de onna
denkendheid waarmee bomen verzwakt
en hun leefomgeving bedreigd worden.
Tijdens het gesprek komt een overlijdens
bericht binnen: in de stormnacht van 26 en
27 februari heeft de dikste populier van
ons land in Nederhemert het loodje ge
legd. Door het verslechteren van de om
standigheden waaronder zo'n boom moet
leven is hij al verzwakt. De mens is vrijwel
altijd de boosdoener, maar de storm krijgt
de schuld!
Natuur of cultuur?
Velen denken bij bomen aan biologie, de
Vrije natuur* maar zien dan over het hoofd
De oudste boom van Nederland: de linde van
Sambeek (bij Boxtel, NB). De ouderdoms-
schattingen lopen uiteen van 500 tot 1000jaar.
(foto Rijksinstituut voor onderzoek in de bos-
en landschapsbouw, Wageningen)
dat, zeker in ons land, zeer veel monumen
tale bomen ooit eens bewust geplant zijn
als baken, grensafscheiding, schaduw- en
luwteleverancier, benadrukker van zicht-
assen (oprijlanen!), grensmarkering en
wat dies meer zij.
Bomen hebben bovendien eeuwenlang
dichters, schilders, fotografen ja zelfs com
ponisten en choreografen geïnspireerd bij
hun werk. Niet voor niets organiseerde de
Stichting in 1980 een tentoonstelling over
Bomen in de Kunst, verschijnen artikelen
hierover in het tijdschrift en gaf ze poëzie
uit in de bundel Dichterbij Bomen.
En wat te denken van bomen als verho-
gers van de landschappelijke waarde van
een oude boerderij of een mooi landhuis,
de grachten in onze oude steden in hun
bruidsluier van licht lentegroen, hun gou
den soms roestrode kleurenpracht in de
herfst? Slechts één categorie gebouwde
monumenten verdraagt zich slecht met de
gegroeide monumenten en dat zijn onze
windmolens. Het advies van de Stichting:
indien het planten van een boom in de toe
komst problemen op kan gaan leveren
voor de omgeving dan liever aanplant he
lemaal achterwege laten.
Heemschut en de bomen
Dat het onze Bond emst is met de bomen,
en dat onze belangstelling door de Bomen
stichting op prijs wordt gesteld, mag blij-
ken uit de opname van Heemschuts direc
teur technische en ruimtelijke zaken drs.
J. van der Haagen' in de Beleidscommissie
van de Stichting.
Van der Haagen is gelukkig met de uit
eindelijke keuze voor de benaming 'monu
mentale bomen' een vlag die, zijns inziens,
de lading volledig dekt. Ook de decen
trale benadering van eigenaars/beheer
ders, n.1. via de gemeenten, van monumen
tale bomen door de Stichting sluit volgens
hem goed aan bij hetgeen op dit moment
het meest haalbaar en gebruikelijk is.
Wat kunnen we doen?
Zijn nu alle bomen beschermd? Het ant
woord is helaas nee. Er zijn twee bomen-
beschermende wetten: de Kapverorde-
ning, van toepassing op bomen binnen de
bebouwde kom, en dé Böswet, maar die
heeft inderdaad alleen betrekking op bos
sen. Alle enkele bomen en kleinere groe
pen buiten de bebouwde kom zijn nog on
beschermd. Waakzaamheid en het bevor
deren van eeri boómbewuste mentaliteit
zijn vooralsnog de enige beschermings
mogelijkheid. Is de inventarisatie nu af?
Wederom nee, nog steeds sneuvelen bo
men en andere verwerven zich door ge
stage groei een monumentale status. Bij
houden is dus de boodschap.
Wat kunnen leden van Heemschut
doen? In feite veel van datgene wat ze ook
al deden voor gebouwde monumenten,
rondkijken, signaleren en soms proteste
ren! Voor informatie en steun in de rug
kunnen Heemschutters zich, liefst schrifte
lijk, wenden tot: De Bomenstichting, Don
kerstraat 17, 3511 KB Utrecht.
We hebben geen monument te verliezen
maar zonder bomen zijn we geen mens!!
Heemschut, april 1990
19
