Gevangenpoort overleefde
reeks sloopplannen
GESCHIEDENIS GEVANGENPOORT
J. E. VAN DER WIELEN
De Haagse Gevangenpoort vormt samen met de Ridderzaal een van de oudste 'over
heidsopdrachten'in ons land. Florisde Vijfde liet de poort aanvankelijk bouwen als
Voorpoort voor de Ridderzaal. Later kreeg de poort de functie van gevangenis. Oud
eindredacteur J. E. van der Wielen ging voor Heemschut de geschiedenis van dit ge
bouw na.
Tower (Londen), Gevangenpoort (Den
Haag) en Bastille (Parijs), in deze histori
sche volgorde, zijn gevangenissen, die
eeuwenlang tot op de dag van heden, in
grote mate publieke belangstelling trek
ken. We behoeven er niet omheen te gaan,
de mens blijkt altijd aangetrokken te zijn
tot het bijwonen van executies of het be
zichtigen van de methoden, waarop vroe
ger gevangenen gehuisvest werden en
heel vaak op gruwelijke wijze gemarteld.
En laten we er niet omheen draaien, mar
telingen zijn in onze moderne wereld nog
steeds aan de orde van de dag en in som
mige opzichten nauwelijks verschillend
van die uit de tijd van onze vroege voorou
ders.
Het merkwaardige is, dat geen van de drie
genoemde historische gevangenissen aan
vankelijk dienst deden als zodanig. De
Bastille werd in 1369 gebouwd en in de
16de eeuw wel eens als gevangenis ge
bruikt. Pas in de 17de eeuw kreeg de Bas-
Hef Buitenhof en de Gevangenpoort in 1922.
tille de nadrukkelijke bestemming van ge
vangenis. Voltaire is één van de histori
sche beroemdheden, die er gevangen
heeft gezeten. Met de bouw van de Tower,
als onderdeel van het verdedigingsstelsel
van Londen, werd in 1081 door Willem de
Veroveraar begonnen en deed al vrij
spoedig dienst als staatsgevangenis.
Pas later gevangenis
De Gevangenpoort maakte oorspronkelijk
deel uit van hét complex van de grafelijke
Ridderzaal (jachtslot), waarvan de bouw
omstreeks 1250 door graaf Willem IIis be
gonnen, maar in feite was het diens zoon,
Floris V, die in 1280 opdracht gaf tot de
bouw van het gebouw, dat nu als Ridder
zaal te boek staat. Het grafelijke binnenhof
is niet opgezet als een verdedigde veste,
maar het kreeg wel versterkte poorten, zo
als de Stadhouderspoort, die nog steeds
toegang geeft tot het Buitenhof en de Voor
poort (Gevangenpoort), de verbinding tus
sen Buitenhof en Plaats.
Wanneer precies met de bouw van de
Voorpoort is begonnen, hebben de histo
rici tot nu toe niet kunnen vaststellen, maar
men zal het stichtingstijdstip ergens tussen
het eind van de 13de en het begin van de
14de eeuw moeten zoeken. In de Graven
tijd heette de buitenste poort volledig: De
Voorpoort van den Hove. In het begin van
de 15de eeuw werd deze Voorpoort als
gevangenis in gebruik genomen. In die tijd
stond de Voorpoort als des Graven steen
bekend. Ze diende tot bewaring van
heden, die zich aan een ernstig misdrijf
hadden schuldig gemaakt, waarvan de be
rechting de graaf zichzelf had voorbehou
den. Tot die misdrijven behoorden o.a.
moord, ree- ofraaroof, "vrouwenkragt' en
muntvervalsingen schending van het gra
felijk jachtrecht. Maar ook lieden, die zich
niet aan hun financiële verplichtingen
hielden, werden in de Voorpoort opgeslo
ten. Bekende figuren uit de vaderlandse
geschiedenis, die in De Gevangenpoort
werden vastgehouden en gemarteld, zijn
de ex-pastoor Jan de Bakker, de oudste
zoon van Johan van Oldenbamevelt (Rei-
nier van Groenvelt), ritmeester Buat, Jacob
van der Graeffen Comelis de Witt. Hun
vonnissen werden voltrokken op de
Plaats, in de onmiddellijke omgeving van
de Gevangenpoort, bekend als het Groene
Zoodje. Jan de Bakker werd daar levend
verbrand, Van Groenevelt werd er ont
hoofd, evenals Buat. Het lot, dat de gebroe
ders De Witt ondergingen is genoegzaam
bekend en behoeft hier dus niet nader te
worden beschreven.
Zomin als het jaar vast staat, waarin de
Gevangenpoort is gebouwd, zomin is de
bouwmeester ervan bekend. Dit laatste
Heemschut, nov.-dec. 1989
