Kleurtoepassing in de
architectuur
Waalkerk wordt gesloopt
ISI Cl 1D
Ê\LmCm Ls/ÉTf f
OLGA VAN DER KLOOSTER
Congres over kleur in historische omgeving op 22 november
De belangstelling voor kleur in de architectuur is weer groeiende, zowel voor kleurtoe
passing in de moderne architectuur, als voor de toepassing ervan in de historische
architectuur.
Met deze belangstelling groeit ook de discussie over dit thema. Deze discussie beweegt
zich tussen tegengestelde visies.
De ene is dat met kleur de architectonische eenheid in een straat of stedelijke omgeving
moet worden bereikt of hersteld. De andere visie is dat met kleur juist de verschillende
bouwstijlen en -vormen moeten worden geaccentueerd. Aanhangers van deze laatste
opvatting vinden ook dat kleurtoepassing sterk afhankelijk is van de persoonlijke smaak,
die best in de architectuur tot uiting mag komen.
Naast deze discussie over de esthetische
kwaliteit van kleur doet zich in de monu
mentenzorg nog een andere discussie
voor. Men vraagt zich af of monumenten in
de kleuren van onze eigen tijd mogen wor
den geverfd of dat de oorspronkelijke
kleuren moeten worden aangebracht. In
dit laatste geval draagt kleur bij tot de his
torische waarde van het gebouw, vindt
men.
Is het echter wel mogelijk om de oor
spronkelijke kleur van een monument te
achterhalen, dat al zoveel eeuwen oud is,
zo vragen sommigen zich af. Er is een aan
tal factoren, dat kleurreconstructie ernstig
bemoeilijkt. De eerste factor is dat veel
monumenten aan het begin van deze eeuw
van hun verf- en pleisterlagen werden ont
daan (zie Heemschut 1/2 1989). Hierdoor is
het onmogelijk geworden de oorspronke
lijke kleur te achterhalen; die is verdwe
nen. Het komt echter wel voor dat ge
verfde onderdelen bij restauraties of ver
bouwingen te voorschijn komen en ook
heeft men weieens het geluk een monu
ment aan te treffen waar nog verfsporen te
vinden zijn op plaatsen waar de toenma
lige schoonmakers niet goed bij konden.
Dan doet zich een probleem voor bij de
onderzoeksmethodes die worden gehan
teerd om de oorspronkelijke laag te kun
nen vaststellen. Een veelvuldig toegepaste
methode is het afkrabben of afschrappen
van verflagen totdat de onderste verflaag
bloot komt te liggen. Verondersteld wordt
dan vaak, dat deze eerste laag per defini
tie de oorspronkelijke laag is. Daar is niet
iedereen het over eens.
Buitenschilderwerk verweert en moet
na zo'n tien jaar (sommige verflagen hou
den langer, andere weer korter) worden
opgeknapt. Niet zelden gebéurt het, dat de
schilder verflagen wegbrandt of wegkrabt
om een vlak en hechtend oppervlak te
krijgen voor zijn eigen schilderwerk. Ver
flagen verdwijnen ook wanneer onder
houd uitblijft of wanneer bouwonderdelen
worden vervangen door nieuwe. Het is
niet onwaarschijnlijk dat dit ook in het ver
leden gebeurde. Het is hierom dat sommi
gen twijfelen aan de betrouwbaarheid van
deze onderzoeksmethode.
Betrouwbaarder zou de chemische en mi
cro-analytische methode zijn waarbij de
ouderdom van de verflaag kan worden be
paald. Wanneer de ouderdom overeen
komt met die van het monument, kan met
grotere zekerheid de authenticiteit wor
den vastgesteld, hetgeen ik uit eigen prak
tijk kan bevestigen. Dan nóg is de dis
cussie over kleurtoepassing niet geluwd.
Kleurreconstructie
geschiedvervalsing?
Eén van de belangrijkste stelregels in de
huidige monumentenzorg is: behoud van
het monument als historisch document
(hoewel deze regel op grote schaal met
voeten wordt getreden). Dat wil zeggen
dat alle verbouwingen en veranderingen
die het monument in de loop van de tijd
heeft ondergaan en die in het gebouw zijn
te herkennen, bewaard moeten blijven.
Die veranderingen vertellen namelijk de
geschiedenis van het monument.
Ook de verschillende kleuren die in de
loop der tijd op het gebouw zijn aange
bracht vertellen een geschiedenis. Aan
hangers van deze theorie vinden dat kleur
reconstructie een zekere vorm van ge
schiedvervalsing is en dat juist een geheel
eigentijdse kleur bijdraagt aan de verdere
historische ontwikkeling van het monu
ment. Het is duidelijk: het laatste woord
over kleurtoepassing is nog lang niet ge
vallen.
Congres
Geïnteresseerden die wensen deel te ne
men aan deze discussie, of die op de
hoogte willen geraken van de laatste ont
wikkelingen op dit gebied, kan ik het con
gres 'Het Palet van de stad' van harte aan
bevelen. Het congres vindt plaats op 22
november 1989 in de Jacobijnerkerkte
Leeuwarden om tien uur 's morgens. Het is
georganiseerd om hen die vanuit verschil
lende disciplines met kleur en historische
omgeving bezig zijn bijeen te brengen. Zij
kunnen kennis maken met de standpunten
van internationale deskundigen op histo
risch, esthetisch en technisch terrein.
Produkten en technieken zullen worden
gepresenteerd en over de al dan niet ge
lukkige kleurtoepassing in de stad (men
kan aan een rondleiding deelnemen), kan
worden gediscussieerd. Overigens is de
toegangsprijs 120,- per persoon. Nadere
informatie kan telefonisch worden inge
wonnen: 088-137888.
Olga van der Klooster is bouwhistorica en
consultant architectuurconservering. Zij
werkt mee aan dit congres.
Het laatste Monument van de Maand dit jaar in Friesland. Vanaf 4 november staat de NH
kerk te Rinsumageest open voor bet publiek op vrijdag, zaterdag en zondag van 13-17 uur.
Het koor van de kerk stamt uit ca. 1100 (foto Winfried Walta)
Heemschut, sept.-okt. 1989
41