■W
*9
IwJ
zerswoning uit de vroege 19de eeuw ge
sloopt.
Kerkhoven worden in enkele gevallen
ook bedreigd, niet altijd door volledige
ruiming zoals in Deume, maar veeleer
door het geleidelijk aan verwijderen van
interessante grafmonumenten.
Boerderijen
Boerderijen en woonhuizen behoren tot de
meest bedreigde categorie. De bedrei
ging is veelzijdig. Bij boerderijen leidt
schaalvergroting tot functieverlies, terwijl
vooral in Midden- en Oost-Brabant de con
structie van de boerderijen eenvoudig en
licht is. Aanpassing aan modeme woonei-
sen vergt een doorzettingsvermogen dat
de eigenaar slechts zelden weet op te
brengen. Meestal kiest men voor
nieuwbouw in andere vormen en soms op
nog afleesbaar. Na afbraak en afvoering
van de monumentenlijst verrees een
woonhuis in Brabants aandoende trant.
Hetzelfde gebeurde bij de 'restauratie' van
de Zandhoeve, Lieshoutseweg 47te Sint-
Oedenrode. Door de rigoureuze aanpak
van de eigenaar ging het grootste deel van
het boerenhuis verloren. Het complex met
gave bijgebouwen is van de monumenten
lijst afgevoerd, waarbij weinig rekening
werd gehouden met het feit dat de nog
resterende onderdelen en de ligging in
een markante groep in dit geval recon
structie zeker hadden gerechtvaardigd.
De landschappelijke betekenis verleende
deze boerderijgroep een onmiskenbare
meerwaarde. In Erp verdween de uiterst
gave boerderij Oudestraat 9 die in haar
inrichting nog volledig een beeld gaf van
de leefwijze van de arme boeren in de
iï*
Sloop van de 'Zandhoeve'in 1987 (foto ir. B. C. van Nooxdwijk).
De te slopen gebouwen van de scheepswerf
te Klundert (1847 en jonger).
een andere plaats. In toenemende mate
worden echter boerderijen in de oude stijl
herbouwd met nieuwe materialen, soms tot
in de details nauwkeurig. De prijzenswaar
dige liefde van de bewoner voor de oude
vorm leidt in deze gevallen echter tot
bouwwerken die alle historische waarde
missen. Een indirecte bedreiging vormt de
ruilverkaveling, die de gebouwen berooft
van hun ligging in het kleinschalige land
schap.
Een der grootste verliezen was de af
braak van de gave boerderij Notel 12 te
Oirschot, een 17e eeuws beschermd mo
nument met vele authentieke details in ge
bint, muurwerk en raamindeling. De volle
dige bouwgeschiedenis was voor de sloop
Meierij. Gelukkig kon dit gebouw gedocu
menteerd worden. In West-Brabant lijkt de
schade geringer te zijn. Toch werd in Din-
teloord nodeloos een gaaf boerenwoon-
huis aan de Stoof dijk 66 afgebroken.
Onder de woonhuizen zijn de verliezen
groot. In Oirschot sloopte men onder meer
een 17e eeuws winkelhuis aan de
Nieuwstraat en een tweetal kleine rijksmo
numenten aan de Koestraat. In Steenber
gen werd een groot pand aan de Grote
Kerkstraat afgebroken. Achter de classi
cistische gevel moeten zich twee nog 17de
eeuwse panden hebben bevonden, die on
gedocumenteerd verdwenen. In Boxtel
werd de laat 19de eeuwse woningbouw in
de stationsbuurt vrijwel geheel weggesa
neerd. Hiermee verdween een der laatste
voorbeelden van een stationswijkje met
eenvoudige arbeiderswoningen. Hier
werd ook na jarenlange leegstand een
uniek 17e eeuws dorpshuis aan de Rech-
terstraat gesloopt.
Gesticht Voorburg bedreigd
Nu al is bekend dat op niet al te lange
termijn het zeldzame complex van de
scheepswerf 'De hoop der drie gebroe
ders'vut 1847 aan de Roode Vaart te Klun
dert gesloopt zal worden. Hetzelfde lot be
dreigt al jaren het gigantische hoofdge
bouw van het krankzinnigengesticht Voor
burg te Vught, een werk van H. van Tul
der uit 1884-85. Ook de Villaparkkerk te
Eindhoven van Jan Stuyt (1916-18) zal bin
nenkort plaats maken voor woningbouw,
evenals de roemruchte Heilig Hartkerk te
Breda.
Is de situatie in Brabant nu zo alarme
rend? Wordt er echt zoveel gesloopt? Het
gegeven dat onlangs twee in 1979 reeds
beschreven gebieden opnieuw zijn geïn
ventariseerd geeft enig inzicht in de mate
en de snelheid van sloop en verminking.
Het eerste gebied is De Notel in Oirschot,
een landbouwgebied met veel gave boer
derijen. Na 1979 heeft een ruilverkaveling
hier de landschappelijke structuur groten
deels uitgewist. Verder bleken van de in
1979 vastgelegde ca. 120 boerderijen er in
1986 12 gesloopt of verminkt te zijn. In ca. 7
jaar is dus 10 procent verloren gegaan. In
Heesch werden van ca. 130 beschreven
objecten er 73 waardevol genoeg geacht
voor opname in de Cultuurhistorische In
ventarisatie. Toegevoegd werden nog drie
objecten. Van de 76 waardevolle bouw
werken zijn er in 10 jaar 17 verloren ge
gaan, iets meer dan 20 procent. Een der
gelijke steekproef is natuurlijk niet repre
sentatief, anders zouden we aan moeten
nemen dat binnen 50 jaar alle cultuurhisto
risch waardevolle objecten in Brabant ver
loren zouden zijn gegaan. Een beangsti
gende en wel wat vergaande conclusie.
Pandenbank
Gelukkig is het nog niet te laat om lering te
trekken uit het bovenstaande. Het lijkt ge
wenst meer en uitvoeriger te gaan docu
menteren, alvorens tot sloop wordt beslo
ten. De Cultuurhistorische Inventarisatie
registreert slechts het uitwendige der ge
bouwen. Ook het interieur zou vastgelegd
moeten worden in foto en tekening. In en
kele gevallen is dit reeds gebeurd door de
Stichting Historisch Boerderij Onderzoek,
maar voor woonhuizen is dit niet mogelijk.
Ook zijn op instigatie van de inventarisato-
ren al enkele industriële objecten vastge
legd en is een nader onderzoek gedaan
naar wevershuizen in Tilburg met mede
werking van de Stichting tot behoud van
Monumenten van Bedrijf en Techniek in
het Zuiden van Nederland. Het initiatief tot
oprichting van een pandenbank in de pro
vincie zal hopelijk soelaas bieden voor de
vele gebouwen die in de toekomst onder
functieverlies zullen lijden. Daarnaast zul
len de tot dusver verschenen inventarisa
tierapporten intensiever gebruikt moeten
worden ten behoeve van een gemeenteüjk
beleid. Dit is onder meer in Waalre, Vught
en Sint-Oedenrode van de grond gekomen
terwijl andere gemeenten al langer een ei
gen beleid voeren. Want alle in woord en
beeld vastgelegde cultuurwaarden krijgen
pas betekenis als ze ook daadwerkelijk
behouden kunnen blijven.
Drs. Wies van Leeuwen is werkzaam bij de
provincie Noord-Brabant i.v.m. de inventa
risatie van monumenten
Gegevens over de reeds verschenen en
nog verkrijgbare inventarisatierapporten
bij Provincie Noord-Brabant, afd. Voorlich
tingen Representatie, Brabantlaan 1, 5126
VR 's-Hertogenbosch, 073-812511.
-M
k.
I
Heemschut, sept.-okt. 1989
37
