Volwassen
monumentenzorg in Tilburg
MONUMENTENBELEID
ABELE REITSMA
Bij het herstel van de brug van oorlogs
schade (een deel werd op 30 oktober 1944
door terugtrekkende Duitse troepen opge
blazen) kon de brug dus aanzienlijk wor
den ingekort. Over een lengte van 715 me
ter werden de brugdelen c.q. de restanten
ervan verwijderd, en vervangen door een
spoordijk. Van de lange brug bij Waalwijk
zijn nu nog 9 pijlers en twee landhoofden
met de bijbehorende tien brugdelen over
(totale lengte: 165 m.). De brug ligt in een
fraai landschap met o.a. veel begroeiing
om de pijlers. Het geheel is een schitte
rend voorbeeld van eenheid van ge
schiedenis, cultuur, natuur en landschap.
Drunen
In Drunen zijn nog vier andere brugdelen
aanwezig: één over de Overstortweg, en
drie die een brug vormen over de afslag
Maasroute.
De vijf genoemde bruggen vormen met
elkaar een indrukwekkend monument van
19de eeuws industrieel kunnen. Hoe dege
lijk men toen werkte, blijkt uit het feit dat,
ondanks jarenlange verwaarlozing, de
technische staat goed tot zeer goed is, al
wordt restauratie, met name van de pijlers,
urgent geacht. Bij de bouw werd z.g. tri-
plex-staal gebruikt, waarin o.a. mangaan is
verwerkt. Geschiedkundig is het monu
ment van belang vanwege de onschatbare
betekenis die de aanleg van de spoorlijn
heeft gehad voor de ontsluiting en ontwik-
Detail van de brug bij Vlijmen (foto H. Hoe
stra)
keling van de Langstraat.
Aan behoud en herstel is en wordt ge
werkt. Reeds in 1985 zijn twee particulie
ren (P. Claessen en H. Brokkenop eigen
initiatief begonnen met het herstel van de
Waalwijkse brug. Dit werk werd voor on
geveer 50% voltooid. In februari 1987 werd
de Stichting 'Red de Waalwijkse Spoor
brug' opgericht, omdat de Nederlandse
Spoorwegen te kennen hadden gegeven
de brug te willen slopen. De Stichting on
dervond massale steun uit de bevolking en
er werden allerlei acties ondernomen (in
zameling handtekeningen, verkoop stic
kers, een benefietconcert, enz.); ook de
media toonden grote belangstelling. Er
werd een gemeentelijke werkgroep inge
steld en op 28 april 1987 werd de brug
voorlopig door de gemeente van NS over
genomen. Er bestaat een nauwe samen
werking tussen de Stichting en het Bos
sche Comité 'Red de Moerputten'o.l.v. Mr.
H. Bergé. Beide organisaties streven naar
definitief behoud en willen ook bijdragen
aan een zinvol toekomstig gebruik van de
bruggen. De Waalwijkse brug wordt ove
rigens al druk gebruikt door fietsers en
voetgangers, als onderdeel van de verbin
ding Waalwijk - Drunen.
Gedeputeerde Brugman van de Provincie
Noord-Brabant toonde zich in een inter
view, dat de redactie met hem had enthou
siast over de acties voor het behoud van
de bruggen en het gebruik ervan voor
fietsroutes. Hij wil zich daar graag voor in
zetten, en ziet er zeker mogelijkheden
voor (zie interview pag.
Vanaf augustus 1988 werken met de
twee boven genoemde stichtingen, de
Stichting Behoud de Drunense Spoorbrug-'
gen en de Stichting Behoud de Vlijmense
Spoorbrug samen in de Federatie Behoud
de Langstraat Spoorbruggen.
Met dank aan actievoerder G. vtertjEsch te
Waalwijk die de (concept)tekst van dit ar
tikel corrigeerde, auteur H. Hoèstra is lid
van Heemschut en o.m. bestuurslid van de
Stichting tot Behoud van Spoorwegstations
in Oost-Nederland.
Tilburg is een jonge stad met, op het eerste gezicht, een vrij modem aanzien. De stad
beslaat een vanouds agrarisch gebied, dat zich in de vorige eeuw ontwikkelde tot het
centrum van de Nederlandse wolindustrie.
Negentiende-eeuwse textielfabrieken, wevershuizen, arbeiderswoningen, fabrikanten
woningen, kerken en scholen bepalen de historische identiteit van Tilburg. Telt de stad
nauwelijks oude monumenten, het gemeentebestuur koestert al jaren zijn jonge monu
menten, "waar men zich landelijk nu pas druk om gaat maken'. Industriële archeologie is
in Tilburg al jaren een bekend begrip.
Monumentenjaar 1975
De eerste gemeentelijke monumentenve
rordening dateert van het monumentenjaar
1975. In dit jaar werd een belangrijk indus
trieel monument, het Pieter van Dooren
complex, ondanks felle protesten ge
sloopt.
Langzamerhand was er twijfel gerezen
over de enorme kaalslag die sinds de ja
ren vijftig in Tilburg heerste als gevolg van
de 'groei' van de stad en het verval van de
textielindustrie. De stad was het slachtoffer
van een 'geforceerd streven naar stede
lijke allure'. Grootschalige ingrepen ont
wrichtten het historische stratenpatroon.
De sloop van de Van Dooren-fabriek was
de druppel die de emmer deed overlopen.
Het moderne stedelijke gebied herbergt
verschillende verrassingen, bijvoorbeeld
in de kemen van de vroegere zogeheten
herdgangen. Nu komen deze plekken
over als stille historische 'eilanden'. De
herdgangen waren buurtschappen en ge
huchten, met namen zoals Korvel, Veldho
ven, Heikanten Hasselt. Deze nederzettin
gen lagen aan pleintjes met een karakte
ristieke driehoekige plattegrond, door lint
bebouwing met elkaar verbonden. De
structuur van het vroegere Veldhoven is in
het huidige (driehoekige) Wilhelminapark
bijvoorbeeld nog goed herkenbaar. Een
andere fraaie plek is de 'Groene Long',
een langgerekt open gebied vlak tegen
het centrum, met onder andere boerderij
gebouwen, wevers- en arbeiderswonin
gen. Tilburg telt 56 rijksbeschermde mo
numenten, 105 gemeentelijk beschermde
monumenten en een viertal beschermde
stadsgezichten. Er is een uitbreiding van
de gemeentelijke monumentenlijst op
komst.
Leerlooierij met woonhuis aan bet Hasseltplein te Tilburg (foto Cem. archief Tilburg).
Heemschut, sept.-okt. 1989
23
